Echte liefde

Brief van mijn overgrootvader, London, 1882

(Ook) van je familie moet je het hebben. Een tijd geleden kwam de prachtbrief weer te voorschijn die mijn overgrootvader Oene Swarts vanuit Londen aan zijn geliefde (Dirkje Schaaf) in Amsterdam schreef en waarin hij haar zijn liefde bekende. Nog mooier wordt deze brief als je bedenkt dat Oene uit een weeshuis in Leeuwarden kwam en behalve in Londen ook in Parijs en op Cuba is geweest, waar hij zichzelf respectievelijk Engels, Frans en Spaans heeft geleerd. Een selfmade (gentle)man dus!

--

London den 15 Januarij 1882

Juffrouw Dirkje Amsterdam

Geachte Juffrouw,

Veroorloof mij de eer, medt aan U deeze letteren te zenden.

Door welke ik aan U wenste te kennen geefven, dat ik U lief heb.

En indien U hart nog vrij is, en dat wanneer U niet is verlooft, zoo dat ik het geluk mogt genieten van Uwe weederliefde. Dat U in het vervolg van tijd mijnne Heilliege en Wettiege Vrouw mag zijn. Dit is mijn fast en eenieg besluit. Na verloop van nog eeniege wekken kom ik weer in Amsterdam terug.

Het zal mij dan hoogst aangenaam zijn, indien ik het geluk zal mooggen genietten aan U teverovertuigen door Hartelijkke kus, en woorden van Deelneming dat ik U liefheb.

En het zal voorzeker mijn geluk voltooijen indien U mij lief heeft.

Daarom ben ik hoogst verlangent na een welwillend antwoordt van U.

Het zal mij hoogst aangenaam zijn indien U deeze letteren van mij in folkommen welstand mag ontvangen, zend ik U mijn hartelijken groette die ik liefheb. Tot een spoedig en hartelijk wederziens.

Oene Swarts
21 West Morland Street
Great Portland Place
London

--

Afbeelding: A View of Hampstead, London, 1882, John Atkinson Grimshaw, oil on board

Anjo da Guarda

Met je eigen gedachten

de heuvel af in de vroegte,

vogelgeluiden, de beek 

langs het pad, ruisend.

Druiven, olijven in de 

bocht, eucalyptus

die terugwijkt voor

een open plek, gras

met schapen, de kleine

capela met de Anjo

da Guarda, de engel die

zijn beschermende vleugels

uitspreidt over je leven.

En jij die niet gelooft

in goden maar in

engelen, houdt eerbiedig

je pas in, opent het deurtje

en legt de bloem

in je hand zachtjes neer

voor de beeltenis, bij

het prevelen van de wens 

die je vervult.

Met lichtere tred

vervolg je je pad

en je bent niet alleen.

Eelco van der Waals

Waterspiegelingen

Wanneer begon ik voor het eerst naar waterspiegelingen te kijken? Het zal rond 2014 geweest zijn, nu zo'n tien jaar geleden, afgaande op de eerste foto's die ik ervan begon te maken. Vanaf dat moment was ik verkocht en zag ik ze overal. De beweging van het water en het altijd wisselende licht dat erop valt, de veranderingen van kleur en de wisselingen in het oppervlak met hun doorkijkjes in de wereld eronder - het blijft me sinds die eerste waarneming van dit fenomeen trekken en fascineren. Rustpunt en rode draad in het watergespiegel overal is een klein tuinvijvertje waarin rust en beweging samenkomen op de vierkante (centi)meter. Zoals in het filmpje hieronder. Ik maakte er een fotoboek over en leg het nog vaak vast in levend beeld. Alles stroomt.

Het kind en ik

Ik zou een dag uit vissen,
ik voelde mij moedeloos.
Ik maakte tussen de lissen
met de hand een wak in het kroos.

Er steeg licht op van beneden
uit de zwarte spiegelgrond.
Ik zag een tuin onbetreden
en een kind dat daar stond.

Het stond aan zijn schrijftafel
te schrijven op een lei.
Het woord onder de griffel,
herkende ik, was van mij.

En toen heeft het geschreven,
zonder haast en zonder schroom,
al wat ik van mijn leven
nog ooit te schrijven droom.

En telkens als ik even
knikte dat ik het wist,
liet hij het water beven
en het werd uitgewist.

Martinus Nijhoff 

De zee, de zee ...

Gisteren was ik met Angèle bij de opening van de ledenpresentatie 'De zee, de zee…’ in de Haagse Kunstkring. Wat een prachtig, levend en onvergankelijk thema voor onze (enige) grote stad aan zee, en dan ook nog in de zomer, het seizoen om naar zee te gaan en langs het strand te lopen. Meesterlijk.

Zoals het affiche al vermeldt: de zee spreekt tot de verbeelding, zeker in Den Haag. De tentoonstelling geeft een rijk geschakeerd beeld van de zee, en de opening droeg daaraan bij, met de vertolking van het gedicht ‘De Mens en de Zee’ van Charles Baudelaire door Amanda Wolzak, voordracht, en David Prins, cello.

Bij de onderdompeling in mooi werk over de zee, aangename ontmoetingen en een drankje in de tuin was ik - onder meer - onder de indruk van het tweeluik in ets en aquatint van Leentje Linders, Tweeluik ‘De Zee' 1) en 2)’, 106 x 50 cm, dat ik hierbij laat zien.

Het zette meteen de toon voor dit hele weekend. Heerlijk om zo met de onvergankelijke zee te leven en zo dicht erbij, waardoor je op ieder moment van de dag of nacht op de fiets kunt stappen om de horizon te zien en de zeelucht te ruiken. Leve de zee!

XXXV.

De Zee, de Zee klotst voort in eindelooze deining,
De Zee, waarin mijn Ziel zich-zelf weerspiegeld ziet;
De Zee is als mijn Ziel in wezen en verschijning,
Zij is een levend Schoon en kent zich-zelve niet.

Zij wischt zich-zelven af in eeuwige verreining,
En wendt zich altijd òm en keert weer waar zij vliedt,
Zij drukt zich-zelven uit in duizenderlei lijning
En zingt een eeuwig-blij en eeuwig-klagend lied.

O, Zee was Ik als Gij in àl uw onbewustheid,
Dan zou ik eerst gehéél en gróót gelukkig zijn;

Dan had ik eerst geen lust naar menschlijke belustheid
Op menschelijke vreugd en menschelijke pijn;

Dan wás mijn Ziel een Zee, en hare zelfgerustheid,
Zou, wijl Zij grooter is dan Gij, nóg grooter zijn.

Willem Kloos, Verzen (1894).

Leentje Linders, Tweeluik ‘De Zee 1) en 2) ’, ets en aquatint, 106 x 50 cm

Mijn eigen garum van ansjovis

Mijn eerste zelfgemaakte garum - ofwel Romeinse vissaus - van ansjovis is na een halfjaar rijpen klaar en opgeborgen in mooie flesjes met een handgeschreven etiketje.

Ik las voor het eerst over garum bij Christian Weij in zijn boek Verrot Lekker en later uitgebreider in Noma's handboek voor fermenteren van René Redzepi en David Zilber. Voor mijn eerste proeflading toog ik naar mijn visboer op de markt voor een portie hele haring, die ik zes maanden liet fermenteren.

Na die eerste batch werd het tijd voor een vervolg: garum van fijngehakte verse ansjovis (2 kilo) met ingewanden, graten en al, ook weer volgens recept van Christian Weij op blz. 291 van zijn meesterlijke boek Verrot Lekker. Die deed ik in twee weckpotten; de grootste om een jaar te laten rijpen, de kleinere een halfjaar. 

De garum in de kleinste weckpot heeft nu een halfjaar staan rijpen en is helemaal vloeibaar geworden, met een zachte visgeur. Gisteravond heb ik de inhoud gezeefd en gefilterd tot die helder werd en in 14 kleine flesjes gedaan. De grotere pot laat ik nog een halfjaar verder fermenteren. Garum is een heerlijke smaakmaker, het geeft een gevoel van intense voldoening om die zelf te maken - met vis, zout, tijd en geduld als ingrediënten zoals ik hier al eerder schreef.

Morgen ga ik op de markt weer naar mijn visboer en geef ik hem een klein proefflesje met deze zelfgemaakte garum, en bestel ik meteen weer een flinke lading verse ansjovis. 

Op de foto: drie maten flesjes met mijn garum van verse ansjovis op het aanrecht. Het leven is goed.

Bibo

Opruimen heeft zo zijn voordelen. In oude tekenboekjes kom ik schetsen tegen waarbij de hele omgeving en het hele verhaal weer naar voren komen. Zoals bij dit snelle potloodschetsje dat ik maakte in de botenloods van Bibo aan de Nieuwe Meer in Amsterdam waar mijn zestienkwadraat elk jaar in de winterstalling lag (of stond, op houten bokken tussen de andere boten). Alles rook er naar hout en teer, en de tijd stond er even stil voor mij en de anderen die daar met en tussen de boten bezig waren. Door de geopende schuifdeuren van de loods zien we het schetsmatig weergegeven water van de Nieuwe Meer met de groene oevers erachter. De rails waarover de boten naar binnen en naar buiten werden gerold op een lorry liepen tot in het meer. Naast het plaatje lees ik - in hetzelfde potlood als waarmee ik dit schetsje maakte - de aanzet voor een gedicht, dat met de tussenliggende tijd tussen toen en nu vraagt om afgemaakt te worden. Mijn zestienkwadraat - de Zwaluw - is er niet meer, maar de beelden blijven en vernieuwen zich. Tijd blijft een wonder zo lang we die beleven.

Doel en middelen

Op 12 december 1948 schrijft mijn vader als niet erkend dienstweigeraar in zijn gevangeniscahier over Doel en middelen. Onderaan pagina 55 van dit cahier dat hij in de gevangenis van Zutphen vulde met zijn overdenkingen schrijft hij deze alinea waarin hij ontvouwt wat hij voor zich ziet en hoe:

"De practijk moet uiteindelijk gelijk worden aan de theorie, want dan - en niet eerder - is het ideaal werkelijkheid geworden. Het enige, wat er dan te doen staat is: die practijk reeds NU, vandaag, zo ideaal mogelijk te maken. Niet wachten op een verre toekomst voor de realisatie, neen: NU doen!"

Rot

Rond 2017 begon ik met fermenteren. Aan de hand van Christian Weij en zijn boek Verrot Lekker betrad ik een wereld vol oude kennis, lekkere recepten en gezondheid door de aanstekelijke manier waarop Christian zijn boodschap weet over te brengen. Na zijn tweede boek Verrot Gezond kreeg ik de smaak goed te pakken en vulde mijn plankje met fermenteerboeken zich gestaag: Adam Elabd en zijn Fermenteren stap voor stap, Sandor Katz met zijn Wild Fermentation, Petra Casparek met Inmaken & fermenteren en René Redzepi en David Zilber met hun meesterlijke Noma's handboek voor fermenteren. 

Natuurlijk begon ik met zuurkool als klassieker, daarna ging ik recepten uitproberen voor gefermenteerde dranken, sauzen, zuurdesembrood, boter en meer, om vervolgens vis (vlees laat ik rusten) aan een onderzoek te onderwerpen. Mijn Romeinse garum van ansjovis - de lekkerste vissaus van de wereld - gaat volgende week in kleine flesjes.

Al die tijd zag ik regelmatig de naam voorbijkomen van Meneer Wateetons en diens boek Over Rot, dat ik ook weleens heb doorgebladerd maar altijd weer teruglegde of -zette. Pas deze week heb ik mezelf versie 2.0 cadeau gedaan, en nu ik het aan het doorlezen ben voelt het als een verrijking en aanvulling van wat ik de afgelopen jaren aan fermenteerkennis heb opgedaan. Veel achtergrondkennis, een goede theoretische onderbouwing van de gezondheidswinst die gefermenteerd voedsel merkbaar oplevert, en een handzaam overzicht van fermentaties uit de hele wereld. 

Het nieuwe fermenteerseizoen staat weer bijna voor de deur. Ik loop me alweer warm tussen de pagina's van Over Rot 2.0 - van Amazake tot Zymase. 

Pruimenjam

De natuur houdt ons ieder jaar een spiegel voor, en helemaal duidelijk is dat bij de veranderende aanblik van de pruimenboom. Hoeveel bloesems zitten er nu weer in - en hoeveel fruit is er te verwachten? Vanaf het voorjaar houden deze en vergelijkbare vragen me telkens weer bezig. Hoeveel bijen vliegen er rond en wat zullen ze nu weer bestuiven? En als de eerste vruchten zichtbaar zijn - hoe lang blijven de halsbandparkieten nog weg, die veel van de pruimen aanvreten en ze daarna op het gras onder de boom laten vallen? 

Ook dit jaar was dat niet anders. Vanaf de eerste pruimenbloesem via de oogst op een blauw bord tot aan het uiteindelijke resultaat, de zelfgemaakte pruimenjam in glazen potten met een handgeschreven etiket, krijgt de tijd betekenis in de beelden van het pruimenseizoen.

Zoals hieronder in drie variaties van eigen hand: (1) schets van de pruimenbloesem op mijn telefoon met de app ArtRage, (2) oogst van gele pruimen in een blauw bord op een houten tafel buiten, balpen en aquarelpotlood op papier in mijn tekenboekje, en (3) de verse pruimenjam van dit jaar - Gele pruimenjam met gember, kaneel en port. Het leven is goed.

Het hele leven

Vandaag over twee maanden is het weer 24 september, de sterfdag van mijn moeder elf jaar geleden. Bij haar laatste dag schreef ik een kleine cyclus van tien gedichten die een jaar geleden uitkwam onder de titel Mamma - Gedichten bij je laatste dag. 

Deze gedichten vloeiden in één keer uit mijn pen en liet ik tien jaar rusten zonder er iets aan te veranderen. Ik ben blij dat ze kennelijk ook bij anderen een gevoel van authenticiteit oproepen, getuige de reactie hieronder.

Een lezeres die ik kortgeleden sprak over dit bundeltje liet me weten dat het de eerste keer in haar leven is dat ze zo ontroerd is geraakt door gedichten, en dat in alle ervaringen van die laatste dag voor haar het hele leven besloten ligt - als een liefdesverslag. Ik ben geraakt door zo'n reactie, die ik hier graag deel. Het zou mijn moeder goed doen.

Hieronder het slotgedicht van de bundel, en onderaan dit bericht de bestelinformatie van uitgever Brave New Books. Op de bijgaande foto geeft mijn moeder mijn zusje de fles in ons geboortehuis. Deze foto staat op de voorzijde van het omslag.  

X

Niemand

die weet hoe

het nu moet,

met je haar

op je kussen

met de tanden

in je mond

met je duster

aan het haakje

en je slippers

op de grond.

Je pyjama

rond je leden

en je koffer

in de kast.

hoe het moet

met je verleden

en wie daar

dan nu op past.

Eelco van der Waals

Mamma - Gedichten bij je laatste dag

Brave New Books, 2023

ISBN 9789464922431

Het bundeltje is voor € 12,50 + verzendkosten te bestellen via de webshop van Brave New Books via deze link:

https://www.bravenewbooks.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/774564/s/mamma-gedichten-bij-je-laatste-dag-347000-www-bravenewbooks-nl/

Midden in de levensstroom

Het is maandag 9 juni 1947. Mijn vader is een kleine twee weken eerder, op 28 mei, door de krijgsraad veroordeeld tot drie jaar gevangenschap als niet-erkend dienstweigeraar in het kader van de politionele acties. Hij zit in de cel samen met zijn eveneens veroordeelde collega-dienstweigeraar Theo, die zoals mijn vader het ziet "(...) aan de oude cultuurvormen zit vastgeklonken, en dat belemmert en brengt gevaren mee."

In zijn gevangenisdagboek vervolgt mijn vader met: "Als anti-militaristen leveren wij vanzelfsprekend kritiek op het militaire systeem, ja, op de gehele vastgelopen maatschappij. Maar feitelijk hebben we daartoe niet eerder het recht, dan wanneer wij in plaats van deze verouderde cultuur een nieuwe kunnen geven. Dat legt ons de plicht op om voortdurend de remmende, verslappende tendenzen van deze tijd en buiten onszelf aan te tasten, zodat de tijdgeest zijn kans krijgt om ons te bevruchten. En dat wil zeker niet zeggen: alle dingen van deze periode afkeuren, maar: goede elementen eruit halen om iets zuivers tot stand te brengen. Dus: staan midden in de levensstroom, zonder meegesleurd te worden." 

Het is een boodschap van alle tijden, waarin we ook nu, 77 jaar later, veel kunnen herkennen. Het goede eruit halen om iets zuivers tot stand te brengen. Ik teken ervoor.

De zomer die kwam

Het afgelopen voorjaar stelde ik van de nagelaten gedichten van mijn oma een bundeltje samen met als titel Als de zomer, de zomer eens komt.  Het verscheen, 132 jaar na haar geboorte (Amsterdam, 1892), bij uitgever Brave New Books en bij die gelegenheid sprak ik de hoop uit dat haar bundel breed gedeeld en gelezen zou worden.

Die hoop is bewaarheid. Via de webshop van Brave New Books, de vitrine van de Haagse Kunstkring en Omeros Books in Den Haag vonden mijn oma's gedichten al aftrek, en ook via de rubriek Uitgaven van Drukwerk in de Marge zijn al regelmatig bestellingen binnengekomen die ik zelf, als samensteller en trotse kleinzoon, met een grote glimlach afhandel.

De laatste bestelling via het laatstgenoemde kanaal kwam binnen uit Antwerpen, nadat ik eerder al andere exemplaren verzond naar België en Italië. Mijn oma gaat met haar gedichten de grens over, en na de hoopvolle titel Als de zomer, de zomer eens komt kan ik inmiddels in de zomer van 2024 constateren dat het gaat om De zomer die kwam.

Hieronder het titelgedicht, en onderaan dit bericht bestelinformatie, want de bundel blijft leverbaar via de webshop van Brave New Books.

't Wordt lente en 't jubelend vogelgerucht
Vervult weer de zuivere hoge lucht
't Herleeft al in blijheid
't Zingt al in vrijheid
Om de lente, de lente die komt

De winter met stormende winden en vlagen
Verdween, nu komen weer lichte dagen
Dagen vol zonnegloed
Oogen met nieuwen moed
Om het leven, het leven dat komt

O Lente met uw wondere machten
Geef ook onze ziel nieuwe krachten
Om te gevoelen die vrijheid
Om te delen die blijheid
Als de zomer, de zomer eens komt

Willy Swarts
Als de zomer, de zomer eens komt 
Nagelaten gedichten 1916-1919
Brave New Books, 2024
ISBN 9789465014302

https://www.bravenewbooks.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/797501/s/als-de-zomer-de-zomer-eens-komt-nagelaten-gedichten-1916-1919-289831-www-bravenewbooks-nl/

Plaattoon

Leren gaat in stapjes, merk ik ook nu weer. Iets valt je op, je kijkt er beter naar, en met snippertjes informatie erbij waar je eerder geen acht op sloeg ontstaat er een verband waardoor je begint te begrijpen wat je ziet.

Waar heb ik het over? Een speciale kwaliteit in de etsen van Charles Donker sprak me meteen aan, namelijk zijn vermogen om toonwaarde, sfeer en de suggestie van schilderachtige verte aan te brengen in zijn lijnetsen, zelfs zonder het gebruik van aquatint dat etsers vaak gebruiken voor toonwaarden.

Ik las erover in het boek over Donker dat ik bezit, begreep niet helemaal wat daar - over het gebruik van oude vitrage - stond en legde mijn vraag voor aan etser Jan Naezer, bij wie ik het etsen al een beetje leerde. In zijn antwoord sprong het woord naar voren dat nu de titel is van dit stukje: plaattoon.

Bij het afdrukken van een ets en bij de stap daarvóór, het afslaan van de plaat zodat de inkt alleen nog dáár zit waar die nodig is voor de gedrukte afbeelding, probeerde ik tot dusverre steeds alles buiten de lijnen weg te poetsen om de tekening zo schoon en contrastrijk mogelijk te laten uitkomen.

Na Naezers reactie over plaattoon en het bestuderen daarvan op etsen begrijp ik dat het ook anders kan. En door de voorbeelden met en zonder toon die etser Peter de Leur me stuurde - waarvoor dank! - wordt meteen inzichtelijk wat toon toevoegt en dat die een ets spannender kan maken.

Door op de plaat een waas van inkt laten staan en daarmee te spelen door die plaattoon op een gewenste plek lichter of zwaarder aan te zetten ontstaat het schilderachtige effect waar ik naar zocht. 

Ik ben alweer een paar stapjes verder dan voordat ik in mijn denken over deze kwestie begon. Ik ga het op mijn etspers uitproberen en beschouw dit nu al als een welkome aanvulling op mijn palet.

Peter de Leur, ets (links) met en (rechts) zonder toon

Lotgenoten

Wat doet het me goed om in de lotgenotengroep Aneurysma patiënten NL/BE de reacties te kunnen volgen op mijn dichtbundel Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid.

Alweer is mijn bundeltje besteld voor een dierbare die binnenkort geopereerd zal worden om een nieuwe aortaboog te krijgen. Natuurlijk reageer ik direct op het berichtje hierover en wens ik de patiënt en zijn partner een voorspoedig herstel. 

Omdat ik nog precies weet hoe het in mijn geval allemaal ging en welke impact dat herstel had komt het allemaal weer heel dichtbij. Toen ik geopereerd werd kende ik nog maar één ander die ook een nieuwe aortaboog had, en die zijn leven weer volledig had opgevat.

Na en door mijn bundeltje Aortaboog zijn meer lotgenoten uit de schaduw in het licht gestapt en is mijn gevoel van dankbaarheid verrijkt met het besef van verbondenheid - deel uit te maken van een kring voor wie dit ene woord meer omspant dan taal kan uitdrukken.

In mijn nabrander in de bundel omschrijf ik dit als volgt:

"In het volle besef dat het leven met iedere hartslag weer doorgaat, dat je geluk hebt gehad, dat je een ervaring rijker bent geworden waar je stil en dankbaar van wordt."

Stil en dankbaar word ik ook nu bij het bericht in deze lotgenotengroep. We leven niet alleen maar met elkaar.

Eelco van der Waals

Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid

Paperback 11 x 18 cm, 33 pagina’s, € 12,50

Uitgever Brave New Books, 2024

ISBN 9789465015835

Verkrijgbaar via de boekhandel en in de webshop van Brave New Books via deze link:

https://www.bravenewbooks.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/802327/s/aortaboog-gedichten-in-dankbaarheid-101233-www-bravenewbooks-nl/

Whistler

Sinds ik (al een beetje) heb leren etsen op les bij Jan Naezer kijk ik anders, en oplettender, naar etsen van bekende en onbekende kunstenaars. Ik probeer te doorgronden hoe ze hun ets hebben gemaakt en welke technieken ze hebben gebruikt om het resultaat te bereiken dat me zo aanspreekt. 

Voor mezelf heb ik een album aangelegd met etsvoorbeelden, aanvankelijk met alleen etsers van Nederlandse bodem. Rembrandt, Charles Donker, Wim van der Meij, Wim Bettenhausen, Willem Witsen, Jan Coenraad Nachenius, Jan Veth en Wanda Plantinga. Voorbeelden van hun werk die me aanspreken en waarvan ik iets hoop te leren staan daar bij elkaar om bij het maken van een nieuwe ets te voorschijn te halen en in te zoomen op een detail of juist het hele beeld, de opbouw ervan en de vlakverdeling in me op te nemen. 

De weergaloze arceringen van Rembrandt die licht en donker weergeven, de nevelachtigheid bij Charles Donker die een zachte diepte en gelaagdheid brengt in een lijnets *), de ragfijne achtergronden bij Wim van der Meij, de schilderachtigheid bij Wim Bettenhausen - aan elke ets is veel te zien en te beleven.

Van de buitenlandse etsers in mijn album met voorbeelden springt James McNeill Whistler eruit met een prent uit zijn in Venetië gemaakte reeks Venice Sets. Zijn Nocturne ademt een dromerige sfeer en geeft Venetië in silhouet weer tegen een even duidelijke als suggestieve horizon, gezien vanuit de lagune. Schilderachtig van afstand, tekenachtig van dichtbij, met een prachtige lijnvoering en een betoverende lichtval. Magisch.

James McNeill Whistler, First Venice Set - Nocturne, ets, 1879–80. Collectie Metropolitan Museum of Art

*) In het artikel Contemplatie en vernuft van Ed de Heer in De etsen van Charles Donker lees ik dat Donker vitrage gebruikt om "al te witte delen af te tonen. Bij het afdrukken van de plaat geeft dit een lichtgrijs resultaat." Toch eens aan Jan Naezer vragen hoe dat werkt, en het vooral zelf uitproberen op mijn eigen etspersje.

Binnenkort meer over Jan Coenraad Nachenius en Wim Bettenhausen.

Onze vaders

Het verhaal van mijn vader - die dienst weigerde, niet erkend werd en in 1947 door de krijgsraad tot drie jaar gevangenisstraf werd veroordeeld - staat niet op zichzelf.

De laatste tijd krijg ik van alle kanten reacties van mensen van mijn leeftijd die me het verhaal vertellen van hún vader.

De ene vader leefde in het deel van Nederland dat al in 1944 bevrijd werd, ging naar Engeland om daar een militaire training te volgen en van daaruit in Nederlandse krijgsdienst in Indonesië. Hij zat er in een gebied waar nooit een gevecht van enige betekenis was. Als dorpsjongen zonder opleiding - op zijn twaalfde moest hij op het land gaan werken - waren deze Indische jaren voor hem de opstap naar een ander leven met een loopbaan in de grote stad.  Zijn diensttijd hielp hem ontsnappen uit het benauwde dorp van zijn jeugd.

Een andere vader werd eveneens bevrijd in 1944 en ging na zijn militaire opleiding in Engeland ook naar Indonesië om er te vechten. Over de verschrikkingen die hij er meemaakte of waar hij aan deelnam kon hij, terug in Nederland, niet praten. Ze tekenden de rest van zijn leven, dat volgens zijn zoon mede hierdoor niet lang duurde.

Een derde vader was geboren in Nederlands-Indië en vluchtte bij aanvang van de politionele acties het oerwoud in omdat hij niet tegen zijn eigen mensen wilde vechten. Door het ingrijpen van zijn eigen vader ontliep hij berechting als deserteur en bouwde hij later met zijn gezin een nieuw leven op in Nederland.

Een vierde vader werd wél erkend als dienstweigeraar, vervulde zijn vervangende dienstplicht en gaf als overtuigd pacifist tot de afschaffing van de dienstplicht advies aan jonge mannen die in dienst moesten, met een bezwaar schrijven en hoe ze het aan konden pakken. 

Alle vaders zijn verschillend, ze dragen ieder voor zich hun verhalen in welke vorm dan ook over op hun kinderen. Eerder schreef ik er dit gedicht over, dat nu alweer aanvulling behoeft en wie weet uitgroeit tot een cyclus.

Eerste stap of tussenstap?

Redactioneel commentaar in Trouw, 10 juli 2024. Steeds meer aandacht voor dienstweigeraars zoals mijn vader. Hij kreeg in 1947 drie jaar gevangenisstraf van de krijgsraad. Zijn principiële keuze voor vrede krijgt 77 jaar later steeds bredere waardering. Het sluitstuk van eerherstel laat nog op zich wachten. 

Wel kreeg hij postuum excuses van de minister van Defensie. Is het een tussenstap? De excuses aan mijn vader zie ik in elk geval als een eerste stap. Er moet nog veel gebeuren.

De Andries Bickerweg en de ANMB

Een tijdje geleden liep ik er weer eens langs: de Andries Bickerweg in een van de mooiste delen van mooi Den Haag. Aan lommerrijke lanen staan hier kapitale villa's waar onder meer ambassades gevestigd zijn, zoals op nr. 2 de ambassade van de Russische Federatie en op nr. 6 die van Azerbeidzjan.

In het monumentale pand Andries Bickerweg 6 werkte in mijn kindertijd mijn vader, bij de Algemeene Nederlandsche Metaalbewerkerbond (ANMB), opgericht in 1886 in gebouw Walhalla te Den Haag. Ons gezin woonde in die jaren in Rijswijk, en ik zie nog mijn vader in regenjas op de fiets naar kantoor vertrekken, want vrijwel niemand had nog een auto. In onze hele straat stond in die tijd slechts één auto, en omdat ik nog niets wist van automerken noemde ik die De Meugelaar, maar dat terzijde, want nu gaat het over mijn vader, de Andries Bickerweg en de ANMB,

Ik ben enkele keren met mijn moeder en mijn zusje bij Pappa op kantoor geweest, volgens mij om hem op te halen voordat we met ons vieren ergens heen gingen. Hoge kamers, houten vloeren, grote ramen, imposante bureaus en natuurlijk mijn vader en zijn collega's, die naast die bureaus stonden, sommigen met hun (regen)jas al aan, en leuke grapjes tegen ons maakten. 

Geen idee wat ze daar hele dagen deden in die mooie villa, maar door die bezoekjes had ik in elk geval een beeld van de omgeving waarin "Pappa naar kantoor" ging. Dat beeld is natuurlijk blijven hangen en nu ik veel ouder ben schuift het als een kleurendia voor het beeld van de Andries Bickerweg wanneer ik daar langskom zoals laatst.

Over de ANMB blijkt veel te vertellen te zijn, zo lees ik onder de titel Het geheugen van de vakbeweging op de site die ik hieronder noem.

Mijn vader ging na de Opleiding van Jeugdleiders en Jeugdleidsters Van Brienenoord waar hij mijn moeder leerde kennen eerst een tijdje vol idealisme werken in het club- en buurthuiswerk en maakte toen de overstap naar de vakbeweging: eerst bij de NVV in Amsterdam en daarna bij de ANMB in Den Haag. Van daaruit kwam hij terecht in het personeelswerk bij bedrijven, maar dat is weer een ander verhaal.

Nu dus de ANMB, waarvan in mijn kinderherinnering nog een tastbaar beeld resteert dat ik hier laat zien: een suikerzakje met - hoe kan het anders - rode opdruk. Bij ons thuis heb ik het ook wel eens gezien, en bij het schrijven van dit stukje kwam ik het tegen op het internet. 

Suikerzakjes bestaan bijna niet meer, mijn vader is al bijna 20 niet meer onder ons en op Andries Bickerweg 6 zit nu de ambassade van Azerbeidzjan. Maar herinneringen zijn er genoeg, en wanneer ik aan mijn vader denk hoor ik weer even zijn stem en is hij heel dichtbij.

Over de ANMB: https://vakbondshistorie.nl/dossiers/algemeene-nederlandsche-metaalbewerkerbond-anmb/

Garum

Fermenteren houdt me al jaren bezig, nadat ik er via Sandor Katz en vooral Christian Weij kennis mee maakte. Natuurlijk begon ik met het fermenteren van groente, met zuurkool in alle varianten als onovertroffen klassieker. Daarna ging ik recepten uitproberen voor dranken, sauzen, zuurdesembrood, boter en meer, om vervolgens vis (vlees laat ik rusten) aan een onderzoek te onderwerpen.

Wat ik las over garum ofwel Romeinse vissaus, eerst bij Christian Weij in zijn boek Verrot Lekker en later uitgebreider in Noma's handboek voor fermenteren van René Redzepi en David Zilber, sprak me direct aan, dus ik toog naar mijn visboer voor een eerste portie hele haring.

Na die eerste garum van haring (zes maanden gefermenteerd) werd het tijd voor een vervolg: garum van fijngehakte verse ansjovis (2 kilo) met ingewanden, graten en al, ook weer volgens recept van Christian Weij op blz. 291 van Verrot Lekker. Die deed ik in twee weckpotten; de grootste om een jaar te laten rijpen, de kleinere een halfjaar. Mijn visboer was net zo benieuwd naar het resultaat als ik.

Mijn garum van ansjovis staat nu 5 maanden te rijpen en is helemaal vloeibaar geworden, alle stukjes zijn opgelost, de geur is zacht zout als ik me zo mag uitdrukken. Over een maand is de inhoud van de kleinste weckpot klaar en doe ik die in kleine flesjes, de grotere pot laat ik nog een halfjaar verder fermenteren. Nu al gelukt. Garum is de allerlekkerste smaakmaker die er is, en het geeft me een gevoel van grote voldoening om die helemaal zelf te maken met vis, zout, tijd en geduld als ingrediënten.

Morgen ga ik op de markt weer naar mijn visboer om hem aan de hand van de foto's het verschil te laten zien, en bestel ik meteen weer een flinke lading verse ansjovis. Over een maand krijgt hij het eerste proefflesje van deze lichting van me. Op naar nieuwe garum - een deel daarvan laat ik misschien wel twee jaar fermenteren.

Op de foto: (boven) fijngehakte verse ansjovis in stukken met zout in twee weckpotten, (onder) dezelfde potten vijf maanden later, de stukjes zijn opgelost.

De laatste en de eerste dag

Vandaag is het weer 4 juli en de laatste dag voordat de Tweede Kamer met zomerreces gaat, de eerste dag dat de kersverse premier Dick Schoof namens het naar hem genoemde kabinet het woord voert in de plenaire zaal over de regeringsverklaring, maar ook de laatste werkdag voordat vier oud-collega's met pensioen gaan. 

Voor een van hen ben ik later vandaag aanwezig en dus weer even in het Kamergebouw op deze historische dag. Ik wens hem en de andere drie aspirant-pensionado's een mooie tijd met nieuwe perspectieven!

Bij het doorkijkje dat ik hier laat zien - op een foto die ik maakte tijdens een van mijn lunchpauzewandelingen rond Binnenhof en Hofvijver - schreef ik op 4 juli 2021:

"Afscheid van het Binnenhof. Nu ik deze woorden schrijf is het zondag. Vandaag over een week zijn we weg van het Binnenhof en staan de verhuisdozen met onze spullen op een andere plek, waar we na het naderende zomerreces ons werk gaan hervatten dat vanaf het begin ervan altijd op het Binnenhof heeft plaatsgevonden. Voor mij ligt dat begin in 1975 toen ik hier kwam werken. Het voelt nu al als ontheemding, als onwerkelijk en als onvoorstelbaar. In de meest letterlijke zin van het woord: wat komen gaat kun je je niet voorstellen omdat het niet eerder is gebeurd."

Die 'andere plek' is vandaag het decor voor wat ik hierboven schreef, de tijdelijke behuizing van de Kamer die voor jongere collega's nu al de enige plek is die zij hebben meegemaakt als werk- en vergaderplek. Het laat zien dat alles verandert. Jules Deelder schreef er dit even korte als weergaloze gedicht over:

Alles blijft
Alles gaat voorbij
Alles blijft voorbijgaan 

Genoegdoening

Wanneer is iets genoeg? Wanneer moet en kún je genoegen nemen met wat je wordt aangeboden? Het antwoord is wat mij betreft simpel op de laatste vraag, namelijk: wanneer meer er niet in zit. Genoegdoening is het woord wanneer het uiterste is gedaan wat de omstandigheden toelaten. 

Volgens het synoniemenwoordenboek dekt het woord genoegdoening een scala aan betekenissen, uiteenlopend van bevrediging, compensatie, eerherstel, excuus, loon, revanche, satisficatie, schadeloosstelling en teruggave tot vergelding en van vergoeding en verontschuldiging tot voldoening. De hierboven genoemde tegemoetkoming voeg ik zelf toe aan deze opsomming.

Deze inleiding had ik nodig om de nuance te schetsen in een persoonlijke kwestie. Mijn vader weigerde in 1946 militaire dienst, kwam daardoor in 1947 na een veroordeling door de krijgsraad lang (3 jaar!) in de gevangenis en kwam in 2023, 76 jaar later, opeens postuum in aanmerking voor een verificatieonderzoek in het kader van de door het kabinet-Rutte IV geboden mogelijkheid eerherstel te krijgen voor dienst- en bevelweigeraars uit de jaren 1945-1950. 

Na een uitgebreid onderzoek door het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), dat de (gevangenis)dagboeken van mijn vader bestudeerde die ik voor dat doel beschikbaar had gesteld, nam de scheidend minister van Defensie, Kajsa Ollongren, in haar laatste week in functie een beslissing, waarvan ze mij als zoon van mijn vader op de hoogte bracht in een persoonlijke, zogeheten blauwe brief, gedateerd 28 juni 2024 - haar laatste dag in functie voordat na dit weekend het nieuwe kabinet op 2 juli aantreedt. Op diezelfde dag stuurde ze een brief aan de Tweede Kamer. *)1

In haar brief aan mij biedt de minister excuses aan voor de hardvochtige behandeling die mijn vader gedurende zijn dienstweigering en gevangenschap heeft moeten ondergaan en voelt zij mee met het hierdoor bij hem, mij en andere naasten veroorzaakte leed. 

Deze excuses en de toonzetting van haar brief en het daarbij gevoegde verificatieonderzoek doen mij en mijn zusje goed. Onze vader († 2005) en moeder († 2013) kunnen het niet meer meemaken, en natuurlijk is een officieel eerherstel in de vorm van een volledige rehabilitatie ook voor ons het ultimum om recht te doen aan de principiële houding van onze dappere vader, die altijd achter zijn weigering is blijven staan en op wie wij altijd trots zijn geweest en gebleven. Hij stond aan de juiste kant van de geschiedenis toen hij op 22-jarige leeftijd voor zijn overtuiging en zijn geweten koos en daarvan de bittere consequenties aanvaardde.

Dat ultimum zat er op dit moment niet in, vanwege het door de regering geformuleerde criterium "dat we degenen voor wie geldt dat ze vanwege kennis van het extreme geweld dat in de koloniale oorlog werd toegepast, dienst of bevel hebben geweigerd, dat eerherstel en die rehabilitatie graag willen geven." *)2

Ook het NIMH heeft in de 19 pagina's dikke Onderzoeksnotitie verzoek om rehabilitatie van de heer Koos van der Waals van februari 2024 niet kunnen aantonen dat mijn vader ten tijde van zijn weigering feitelijk kennis droeg van extreem geweld in voormalig Nederlands-Indië.

De tekening die hij op 29 juli 1947 in zijn gevangeniscahier maakte van een brandende kampong met als onderschrift 'Daar wordt wat groots verricht --- Nederland "bevrijdt" den inlander (zeker van zijn bezit en z'n leven!)' getuigt van een groot voorstellingsvermogen, diepe betrokkenheid en walging van het geweld - zoals het platbranden van bezette dorpen - dat in elke oorlog wordt gebruikt, maar is niet aan te voeren als sluitend bewijs van zijn feitelijke kennis van het extreme geweld in voormalig Nederlands-Indië als grond voor zijn dienstweigering om in aanmerking te kunnen komen voor rehabilitatie door de minister van Defensie.

Daarom aanvaard ik op dit moment de excuses die minister Ollongren op haar briefpapier aan mijn vader, aan mij en aan zijn overige naasten - nota bene op haar laatste dag in functie*)3 - heeft aangeboden en beschouw ik die als een vorm van genoegdoening, zoals ik op de dag van ontvangst desgevraagd aan de NOS *)4 liet weten. 

Meer zat er in dit geval niet in; de door de juristen Stan Meuwese, Jurjen Pen en Theo de Roos in het Nederlands Juristenblad van juni 2023 bepleite amnestiewet voor Indiëweigeraars is er onder het kabinet-Rutte IV niet gekomen en is onder het komende kabinet-Schoof al evenmin te verwachten; de politieke verhoudingen in de Tweede Kamer zijn sinds de laatste verkiezingen in het nadeel van zo'n amnestiewet veranderd. Dat neemt niet weg dat ik de inzet van Meuwese, Pen en De Roos volledig ondersteun en daaraan voor zover ik kan alle medewerking geef.

Ondanks alles blijft de eer van mijn vader recht overeind en leeft hij voort in zijn daden. Deze vorm van genoegdoening is voor mij een aansporing om zijn stem te laten klinken in de publicatie over hem waar ik aan werk en waarin hij alle eer krijgt die hij verdient. Het Kamerdebat, het uitgebreide verificatieonderzoek en de excuses van de minister mogen daarin natuurlijk niet ontbreken.

Eelco van der Waals, 30 juni 2024

*)1 Brief regering 28 juni 2024 26049-122: Voortgang NIMH-verificatieonderzoeken dienst- en bevelweigeraars voormalig Nederlands-Indië

 https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2024Z11513&did=2024D27580

*)2 Minister Ollongren tijdens het Kamerdebat op 14 juni 2023 over het Onderzoeksprogramma Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950. Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma (D66) noemde in dit debat de casus van mijn vader en overhandigde die aan de minister. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2022-2023/93

*)3 Klasse van minister Ollongren, die hiermee haar inbreng in dit dossier op inhoudelijke en menselijke wijze afrondt en die in haar Kamerbrief van dezelfde datum een piketpaal slaat voordat haar opvolger in de nieuwe politieke verhoudingen volgende week aantreedt. Voor mij reden om haar excuusbrief tegenover de NOS te betitelen als "buitengewoon beschaafd". 

*)4 Bericht op NOS Nieuws, vrijdag 28 juni 2024: Excuses voor twee dienstweigeraars Nederlands-Indië

 https://nos.nl/artikel/2526479-excuses-voor-twee-dienstweigeraars-nederlands-indie?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR15iuy-a6qrMA4xtqpgTPT9FCX7I8Cs38Mmi3-bc2l2w3v2yXsuMOA7D2U_aem_3zqMpQ4AcVph7O4etmwdsg

Wat blijft

Mijn ets (met aquatint en chine collé) van het voormalige departement van Justitie in Den Haag - mijn lievelingsgebouw van het Binnenhofcomplex - leidde tot gesprekken tijdens het recente kunstweekend waarop deze prent met ander werk te zien was. De weerslag daarvan is dit gedicht dat ik niet kon nalaten te schrijven - over hoop en vertrouwen in bange tijden, en over koers houden bij tegenwind. Begin van een serie gedichten bij (mijn) etsen.

Tekst en beeld

Voor het eerst nam ik op 22 en 23 juni met mijn etsen, tekeningen en gedichten deel aan Kunst aan Huis 2024 Voorburg. Verrassend waren de reacties op de bundels die ik er liet zien, te beginnen met de gezamenlijke bundel uit 2017 met Wanda Plantinga (linosneden bij mijn gedichten) voor en over Inproc Koffie en Thee op de Haagse Denneweg. 

Wanda verzorgde ook de mooie uitgave, de overige titels verschenen bij uitgever Brave New Books. De zes uitgaven op de schoorsteenmantel - zie foto - vielen in goede aarde, werden beide dagen ter hand genomen, gelezen, besproken en aangeschaft door mijn gesprekspartners. Naar aanleiding van de gesprekken over mijn etsen schreef een nieuw gedicht (bijna) zichzelf, als begin van een serie gedichten bij etsen. Dat sluit mooi aan bij mijn streven om tekst en beeld te combineren in boekjes, mapjes en meer. Ook in dit opzicht was Kunst aan Huis geslaagd als opmaat naar nieuw werk. Ik kan tevreden zijn. Een dichter gaat door.

Op de foto van links naar rechts: Zo klein als de wereld, zo groot als geluk - gedichten en prints bij Inproc -in Koffie & Thee sinds 1853, Wanda Plantinga, linosneden, Eelco van der Waals, gedichten, uitgave TOR, Den Haag; Sonnetten - Het water rimpelt over duizend dingen, Brave New Books; Het vijvertje - Your heart is the size of an ocean, Brave New Books; Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid, Brave New Books; Mamma - Gedichten bij je laatste dag, Brave New Books; Willy Swarts (mijn oma), Als de zomer, de zomer eens komt - Nagelaten gedichten 1916-1919, Brave New Books.

Huis op bestelling

In het weekend van 22 en 23 juni nam ik met mijn etsen, tekeningen en gedichten deel aan Kunst aan Huis 2024 Voorburg. 

Het etsje dat ik er liet zien van mijn geboortehuis (Grenstraat, Amsterdam) leidde tot aardige gesprekken en gevoelens van herkenning. Daar kwamen gedurende dat weekend meteen al drie opdrachten uit voort om van het huis van de gesprekspartner(s) ook schetsen en een ets te maken. Dat ga ik met veel plezier doen. 

Wie ook interesse heeft om een ets van zijn of haar huis te laten maken, met als voordeel dat ik daar meerdere afdrukken van kan maken zodat die met dierbaren/kinderen gedeeld kunnen worden, kan me natuurlijk mailen met informatie en een foto van het huis in kwestie.

Geboortehuis, ets, aquatint, chine collé

Letterensalon

Vanochtend was weer de Letterensalon*) van de Haagse Kunstkring, waar dichters, schrijvers, voordrachtskunstenaars, acteurs en andere werkende leden in een kring zaten en vertelden over lopende en net afgeronde projecten of over de aanloop naar nieuw werk. Het is altijd weer inspirerend om met andere makers uit te wisselen waar iedereen mee bezig is in een opbouwende sfeer met aandacht voor elkaars inbreng, en in een veilige omgeving waarin die inbreng volledig tot zijn recht komt. 

Die uitwisseling en het samengaan van disciplines binnen de kunsten in deze kunstenaarsvereniging met een eigen gebouw (en tuin!), expositiezalen en een zaal met podium voor uitvoeringen, concerten en presentaties is voor mij de meerwaarde van de Haagse Kunstkring, en reden om er - nu al 10 jaar - lid van te zijn. 'Mijn' afdeling LTF is daarbinnen een actieve afdeling met tal van activiteiten. Loop maar eens binnen (wo-vr 12-17 u, za-zo 13-17 u) op Denneweg 64 in hartje Den Haag, en volg de HKK alvast op de sociale media https://www.facebook.com/Haagsekunstkring?locale=nl_NL en https://www.instagram.com/haagsekunstkring/.

Mijn inbreng vandaag beperkte zich tot de neerslag van een indringende ervaring in twee publicaties van mijn hand, die beide verkrijgbaar zijn bij de Kring (en daarbuiten). Een operatie (ik kreeg een nieuwe aortaboog) en de context ervan leidde tot het bundeltje Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid dat dit voorjaar verscheen, en het herstel ervan in de achtertuin met dagelijkse blikken op het kleine tuinvijvertje dat ik ging fotograferen is het onderwerp van het fotoboek Het vijvertje - Your heart is the size of an ocean, dat ik vorig jaar uitbracht en waarvan ook nog een editie met haiku's zal verschijnen.

Ontwikkeling, stroming en beweging in een kleine kring die zich van daaruit voortzet in grotere verbanden, er is veel over te zeggen en altijd weer iets mee te doen. Zoals vandaag weer in de Letterensalon, met nieuwe ontmoetingen en ideeën. Leve de kunsten, leve de Haagse Kunstkring!

*) voluit de Salon Letteren, Theater, Film, naar de gelijknamige afdeling van de Kunstkring waarvan ik werkend lid ben.

Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid
Brave New Books, 2024
Paperback, 33 pagina's, zwart/wit
ISBN 9789465015835, € 12,50
Verkrijgbaar bij de Haagse Kunstkring, in de boekhandel en in de webshop van Brave New Books:
https://www.bravenewbooks.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/802327/s/aortaboog-gedichten-in-dankbaarheid-101233-www-bravenewbooks-nl/

Het vijvertje - Your heart is the size of an ocean
Brave New Books, 2023
Hardcover, 136 pagina's, kleur
ISBN 9789464802634, € 30,00
Verkrijgbaar bij de Haagse Kunstkring, in de boekhandel en in de webshop van Brave New Books: 
https://www.bravenewbooks.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/718245/s/het-vijvertje-your-heart-is-the-size-of-an-ocean-319144-www-bravenewbooks-nl/

Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid

Vandaag is het weer 1 juni. Acht jaar geleden kreeg ik - op 1 juni 2016 - tijdens een zware operatie een nieuwe aortaboog en een nieuw leven.

Kort na die operatie legde ik in mijn ziekenhuisbed in het Leidse LUMC op mijn mobiele telefoon de eerste impressies vast in foto's en gedichten, met het idee om daar te zijner tijd een bundeltje gedichten van te maken. 

Dat bundeltje is nu klaar. Het draagt de titel Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid, het beslaat tien jaar, van de eerste voorbode tot de laatste nacontrole, en is in mei 2024 uitgekomen bij uitgever Brave New Books.

De eerste exemplaren heb ik met een dankbrief naar de artsen gestuurd die me dat nieuwe leven gaven. Als dichter heb ik voor de eerste keer het gevoel dat anderen met vergelijkbare ervaringen iets aan deze uitgave kunnen hebben, zoals ik zelf veel heb gehad aan de uitwisseling met lotgenoten. Er gaat niets boven dankbaarheid.

Eelco van der Waals
Aortaboog - Gedichten in dankbaarheid

Paperback 11 x 18 cm, 33 pagina’s, € 12,50
Uitgever Brave New Books, 2024
ISBN 9789465015835

Verkrijgbaar via de boekhandel en in de webshop van Brave New Books via deze link:

https://www.bravenewbooks.nl/shop/index.php/catalog/product/view/id/802327/s/aortaboog-gedichten-in-dankbaarheid-101233-www-bravenewbooks-nl/

Daan Zonderland in steno

In de collectie van  het Literatuurmuseum bevindt zich een dossiertje met 5 brieven en 1 prentbriefkaart van Daan van der Vat (Daan Zonderland) - waarvan twee geschreven door zijn vrouw - aan een zekere mejufvr. M.S. Schutte, uit de jaren 1969-1977. In dat dossiertje zit ook een aan twee zijden in stenoschrift beschreven blaadje, gedateerd 20-8-1969. Conservator Dick Welsink van het Literatuurmuseum benaderde me een tijd geleden met de vraag of ik het hierboven genoemde stenobriefje voor hem kon vertalen zodat hij er een stukje over zou kunnen schrijven voor de website van het museum.

Het resulteerde in een gezellige werklunch bij mij thuis met drie oud-collega's van de voormalige Stenografische Dienst der Staten-Generaal; drie van ons hadden er steno geleerd tijdens onze opleiding. Tussen de broodjes, de soep en de salade kwamen de vreemde lijntjes en krullen alras weer tot leven en bij de koffie hadden we het briefje al grotendeels ontcijferd. En dat terwijl we alle vier al heel wat jaren geen steno meer hadden gebruikt, laat staan ontcijferd. Grappig hoe een beetje spitten en graven verloren gewaande kennis weer aan de oppervlakte brengt, zeker wanneer de een de ander aanvult zoals wij dat deden bij onze werklunch.

Ik stuurde ons resultaat naar Dick Welsink, en vandaag kreeg ik van hem bericht dat zijn stukje met onze vertaling verschenen is op de website van het Literatuurmuseum - met naamsvermelding onderaan het stukje zoals het betaamt.*)

Daarmee hebben wij met ons vieren bijgedragen aan de ontcijfering van een stukje geheimschrift ten behoeve van de schone letteren, en zijn we samen vereeuwigd in de annalen van het Literatuurmuseum op het moment dat we inmiddels alle vier genieten van ons pensioen.

*) Met dank aan Eelco van der Waals, Jim van Beusekom, Coby Pronk en Milda Voskamp van de voormalige Stenografische Dienst der Staten-Generaal. 

Het stukje van Dick Welsink is hier te lezen:

https://literatuurmuseum.nl/nl/ontdek-en-beleef/literatuurlab/artikelen/brieven-van-daan-zonderland-ik-lees-en-lees-of-ik-weer-zal-schrijven-weet-ik-niet

Mijn oma leeft voort in haar gedichten in boekvorm en in Meander Magazine

In Meander Magazine van vandaag (19 mei 2024) schrijft Hans Franse over het bundeltje met zeven gedichten van mijn oma Willy Swarts dat voorjaar 2024 is uitgekomen bij Brave New Books. Uit de column van Hans: "In de zeven gedichten kunnen we de beweging van de dichters na de tachtigers volgen vanaf de rand van de literatuur, geschreven in een schoolschrift. Wij herkennen elementen uit de stijl van Gorter, Adama van Scheltema, Margot Vos en natuurlijk Henriette Roland Holst Het is ongelooflijk interessant. (...) Het boekje heet Als de zomer, de zomer eens komt door Willy Swarts, Nagelaten gedichten 1916-1919’.  Het is uitgegeven bij Brave New Books. ISBN 9789465014302 en kost 10,-." 

In de tekst van de column staat de naam Willy Swarts in rode letters, door hierop te klikken kom je op de titelpagina van uitgever Brave New Books waarop je deze uitgave (voor een tientje plus verzendkosten) kunt bestellen. Mijn oma leeft nu niet alleen voort in haar gedichten in boekvorm, maar ook in een column daarover in Meander Magazine. Wie schrijft die blijft. Met dank aan Hans Franse. 

https://meandermagazine.nl/2024/05/als-de-zomer-eens-komt/

En hierbij in handschrift van Willy Swarts het titelgedicht uit haar bundeltje.