Het brutalisme van Apon

Afscheid van het Binnenhof - 
Het brutalisme van Apon

Onze tweede werkweek in de nieuwe behuizing van de Tweede Kamer is begonnen. Net als mijn collega's ben ik me nog aan het oriënteren in dit gebouw dat met zijn strakke grid zozeer verschilt van de historische gebouwen die we gewend waren aan en rond het Binnenhof.

In de wandeling heet ons gebouw B67, naar het adres Bezuidenhoutseweg 67, in de volksmond heet het de Apenrots, naar de architect Dick Apon die het ontwierp, en voor de komende jaren is het de nieuwe werk- en vergaderplek voor de Tweede Kamer waar ik werk. Na de voltooiing van het Binnenhof verhuist de Kamer weer terug, maar dat zal ik niet meer meemaken, want over een jaar ga ik met pensioen. Vandaar mijn kleine serie Afscheid van het Binnenhof, die in zijn geheel te volgen is op de gelijknamige website.

Dick Apon (1926 - 2002) ontwierp dit gebouw voor het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat behoorlijk ruim behuisd moet zijn geweest, getuige het feit dat de voltallige Tweede Kamer met nagenoeg alle diensten, de parlementaire pers en een aantal publieksvoorzieningen de onderste drie verdiepingen van dit gebouw in gebruik heeft, terwijl boven ons maar liefst zeven verdiepingen leegstaan. 

Het huidige B67 is Apons belangrijkste gebouw. Het werd in 1985 door Buitenlandse Zaken in gebruik werd genomen en er werkten maar liefst 1200 ambtenaren. Ik lees dat het de 22 locaties verving waarin het ministerie in de jaren zeventig was gevestigd. Apon gaf het gebouw een getrapt aanzien, waardoor het al snel de naam Aponrots kreeg, wat later werd verbasterd tot Apenrots. 

De bekendste creatie van Dick Apon is en blijft de pier in Scheveningen, die hij ontwierp met Huib Maaskant en Dirk Jan Dijk aan het begin van de jaren zestig. 

In de jaren vijftig en zestig vormde Apon met onder meer Jaap Bakema, Aldo van Eijck en Herman Hertzberger de redactie van het tijdschrift Forum, die zich beijverde voor terugkeer naar de menselijke schaal in het bouwen. Apon gaf les aan verschillende academies van bouwkunst en was tevens hoogleraar architectonisch ontwerpen aan de Technische Universiteit Eindhoven.

Dick Apon wordt met architecten als Bakema, Van den Broek, Van Eyck, Hertzberger en Maaskant wel gerekend tot het brutalisme.

Andere voorbeelden van deze stijl in Nederland zijn De Euromast, Rotterdam (Maaskant), het kantoorgebouw van SC Johnson, Mijdrecht (Maaskant), de aula van de Technische Universiteit Delft (Bakema), het hoofdkantoor van Centraal Beheer, Apeldoorn 

(Hertzberger), Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht (Aldo van Eyck), de Kubuswoningen, Rotterdam (Piet Blom).  

Het brutalisme is een stroming binnen de architectuur die is ontstaan vanuit het modernisme en wordt gekenmerkt door vaak grote blokachtige structuren van ruw onafgewerkt gewapend beton of metselwerk. Door het bombastische, soms intimiderende voorkomen is het brutalisme vooral ingezet voor grote openbare gebouwen, zoals concertgebouwen, bibliotheken, rechtbanken en stadhuizen. Het is een stijl die vaak een mening uitlokt en ook sterk bekritiseerd is en zijn hoogtijperiode had van de jaren vijftig, zestig en zeventig van de twintigste eeuw.

Het flatgebouw Unité d'Habitation wordt gezien als een belangrijke voorloper of basis van het brutalisme. Le Corbusier experimenteerde hier met gegoten gewapend beton maar was naar verluidt geschokt door het ruwe resultaat. Hij besloot echter om het zo te laten en door te bouwen zonder het beton af te werken. Hij noemde dit Brut (ruw) waarmee onbedoeld een nieuwe stroming ontstond, de beton brut. Hieruit is het brutalisme voortgekomen.

Terug naar B67. Het ruwe beton is grotendeels weggewerkt in onze kantoorruimten, die een licht en helder aanzien hebben gekregen en waarin wij de komende jaren ons werk doen voor het parlement. Alleen de (talloze) pilaren en kolommen die het gebouw schragen en een aantal wanden in het gebouw hebben hun brutalistische karakter behouden, en laten nog de hand zien van hun maker Dick Apon.