Practische geloofsbeleving

“Nu komt in ieders leven onvermijdelijk de tijd dat hij in zijn beeld van zijn eigen wezen zijn vader weer tegenkomt.”

Stefan Zweig, De wereld van gisteren

Mijn voornemen voor 2023 is vooral om eindelijk het boek over mijn vader en zijn morele keuzes te schrijven dat al een tijd op stapel staat. Nu ik zijn nagelaten cahiers sinds begin van dit jaar met dat doel ter hand neem doe ik iedere keer weer nieuwe ontdekkingen. Prachtig en ontroerend om je eigen vader zo persoonlijk tegen te komen en in zijn hoofd te kunnen kijken aan de hand van zijn eigen geschriften. De meest indrukwekkende passages schreef hij in gevangenschap als niet-erkend dienstweigeraar ten tijde van de politionele acties.

Binnenkort ga ik voor het eerst naar het Nationaal Archief om daar te graven naar de zaak voor de krijgsraad die mijn vader en zijn drie medeweigeraars veroordeelde en om een antwoord te vinden op de vraag naar het verschil in strafmaat tussen hen. Mijn vader beriep zich als enige niet op een godsdienstige overtuiging maar op zijn geweten, en hij kreeg daarvoor van hen vieren de zwaarste straf van drie jaar gevangenschap. Hoe gevaarlijk is een geweten?

Bij het lezen van zijn cahiers is het duidelijk dat de jonge Koos van der Waals zijn tijd in gevangenschap voor een belangrijk deel besteedt aan het aanscherpen en formuleren van zijn zedelijke opvattingen. Opvallend is het dat hij daarbij wel degelijk geïnspireerd wordt door een geestelijke macht die aan het goddelijke grenst of die hij soms zelfs als zodanig aanduidt. Tegelijk is hij geen lid van een kerkgenootschap en wil hij zich daar ook niet bij aansluiten. Het maakt me vanuit de humanistische opvoeding die hij en mijn moeder mij en mijn zusje later zouden geven steeds benieuwder naar de bron van zijn handelen, die in deze indringende tijd te vinden moet zijn.

Tussen de handgeschreven regels in zijn blokschrift valt mijn oog op de woorden "practische geloofsbeleving" waar ik met mijn telefoon een foto van maak die ik hier laat zien. Ik houd halt bij dit moment om te overdenken wat mijn vader hier heeft geschreven als persoonlijke beleving van zijn geestelijke overtuiging in zijn gevangenisleven van alledag. 

Ik sluit mijn ogen en neem in gedachten plaats naast hem tussen de muren waar hij zit. De wereld van gisteren loopt over in die van vandaag.