2023 - het jaar van mijn vader

2023 wordt het jaar van mijn vader. 

Ik erfde zijn nagelaten cahiers, die hij tussen 1946 en 1954 volschreef en -tekende. Hij gebruikte ze als dagboek, logboek, schetsboek, dicht- en opstellenbundel en persoonlijk archief. 

Het belangrijkste deel vulde hij gedurende zijn drie jaar gevangenisstraf als niet-erkend dienstweigeraar omdat hij niet, na de oorlog die Nederland net zelf achter de rug had, oorlog wilde gaan voeren in een ander land waarvan de inwoners ook vrij wilden zijn. 

Als zijn zoon ben ik de aangewezen persoon om zijn stem tot klinken te brengen, zoveel mogelijk in zijn eigen woorden. Dat kan doordat hij zoveel heeft opgeschreven.

Na het essay dat ik al eerder over mijn vader en zijn dienstweigering schreef voor de Joost Zwagerman Essayprijs en het artikel in het Vredesmagazine samen met Stan Meuwese gaat het er nu dan eindelijk van komen: een boek waarin de opvattingen van mijn vader, zijn keuzes en een deel van zijn teksten en tekeningen naar voren komen, naast beschouwingen over dienstweigering in het perspectief van de Indiëweigeraars en het belang van rehabilitatie.

De Nederlandse regering is onlangs, op 14 december 2022, met een tweede reactie gekomen op het grote rapport over de oorlog in Indië: Tweede kabinetsreactie op de uitkomsten van het onderzoeksprogramma ‘Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië, 1945-1950’ (Kamerstuk 26049, nr 98).

Daarin is er ook aandacht voor Indiëweigeraars, die zich - voor zover nog in leven ... - mogen melden voor een verificatieonderzoek en een passende vorm van rehabilitatie.

Mijn vader leeft al sinds 2006 niet meer, en in 2025 zal het 100 jaar geleden zijn dat hij werd geboren. Maar ik ben er nog en heb dankzij mijn recente pensionering nu alle tijd om me in te zetten voor zijn eerherstel. De mooiste manier waarop ik dat kan doen is door zijn verhaal te vertellen, met gebruikmaking van de stof die hij me zelf heeft nagelaten.

Dat voelt als een erezaak. 2023, nu 2 dagen oud, wordt daarom het jaar van mijn vader. Bij dit stukje laat ik het zelfportret zien dat hij in september 1945 in potlood tekende met als onderschrift "JJ van der Waals 26-9-'45". 

De oorlog is dan ruim vier maanden voorbij, hij weet nog niet dat er al snel een nieuwe oorlog voor de deur zal staan. Maar dat er veel in zijn hoofd en zijn oogopslag omgaat is wel duidelijk. Zijn flaporen tekent hij hier genadeloos eerlijk, net als die oogopslag. Tijdens Oud en Nieuw dat jaar, drie maanden na dit zelfportret, zal hij aan zijn "femielje" meedelen dat hij dienst gaat weigeren.

In zijn nagelaten cahiers schrijft hij daarover: "Geleidelijk rijpte in mij het besluit om te weigeren, wat ik met Nieuwjaar ‘46 tot grote ontsteltenis der ganse femielje voor ‘t eerst aan de openbaarheid prijs gaf."

Het hele verhaal moet nog even wachten en zal dit jaar geleidelijk aan vorm krijgen in het boek waarover ik u graag op de hoogte zal houden.

Trots ben ik op de samenwerking bij dit project met Stan Meuwese, die als jurist promoveerde op dienstweigering en zich samen met zijn collega-juristen Theo de Roos en Jurjen Pen inzet voor rehabilitatie van Indiëweigeraars zoals mijn vader.

De keuze van mijn vader is in retrospectief de juiste keuze gebleken, waarmee hij aan de goede kant van de geschiedenis staat. Hij verdient een boek om hem te eren. 

x