De rode kamer

Gisteren was ik voor controle weer eens in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) waar ik in 2016 een nieuwe aortaboog kreeg, dit jaar dus al zes jaar geleden. Het was een zware en ingrijpende operatie. Al op weg naar het ziekenhuis, in de ambulance, maakte ik indertijd foto's en korte aantekeningen met mijn telefoon, en nam ik me voor die naderhand uit te werken tot een bundeltje gedichten, impressies en beelden. Na het bijkomen uit de operatie schreef ik in het ziekenhuis al direct de eerste gedichten.

Al eerder, in 2013, schreef ik het gedicht Verstild evenwicht bij het gelijknamige schilderij van Wim Bettenhausen dat als een vooruitblik kan worden beschouwd op wat drie jaar later zou gaan gebeuren, net als de naam van de cyclus De rode kamer waar ik dat gedicht toen in plaatste.

Inmiddels heb ik alle aanzetten in foto's, schetsen, notities en gedichten bij elkaar gehaald die ik bewaarde en neem ik het schrijven en samenstellen van de bundel ter hand die me zes jaar geleden al voor ogen stond. Werktitel: De rode kamer, beoogde verschijning: juni 2022 bij Brave New Books, in grote dankbaarheid opgedragen aan degenen dankzij wie ik het kan navertellen.

Verstild evenwicht

Je stond waar je ging
en je kwam waar je 
dacht dat je was – 

en opeens – op de 
bons van je hart,

lig je daar, 
een gordijn om je heen

van gedaan en geweest,
gevuld en geleegd

en waartoe?

draai je weg
op je zij, op je rug
met de lucht in het oog,

zakt geluid van je weg
in de rijzende stilte
van adem, de jouwe

geen denken of
hoeven of dralen 
wat moet

maar vanzelf - 
zo zonder jezelf

in verstild evenwicht
dat je bent.

Eelco van der Waals

Dit gedicht verscheen in het bundeltje Woord beeldt uit als uitgave van de Haagse Kunstkring, mei 2013 (ISBN 978-90-814510-3-1) bij de expositie Tableau 2013.

Terug naar het sonnet

In 1973 maakte ik kennis met Jan Kuijper en zijn bundel Sonnetten. Ik was meteen verkocht. Hier vertelde een jonge dichter in kleine verhaaltjes jeugdherinneringen in een stramien dat geen keurslijf leek én op rijm. Al tijdens het lezen van zijn gedichten ging ik oefenen met deze combinatie van ritme en rijm. En toen ik in 1974 Fietsen op de Mont Ventoux van Jan Kal in handen kreeg begon er iets te kriebelen in mijn schrijfarm.

Sindsdien lees ik overal sonnetten die ik tegenkom, koop ik ze in boekvorm en zet ze in mijn goed gevulde boekenkast, en heb ik er een tuiltje van verzameld in het album Over de sonnetten dat ik bijhoud op Facebook: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.10209649570889782&type=3.

Bij vlagen ging ik zelf sonnetten schrijven, wat vaak het beste lukte aan een tafeltje met uitzicht op stromend water en in een rijdende trein op de cadans van de wielen op het spoor. Het schrijven zélf tilde me op en gaf een diepe voldoening, en omdat ik op papier schreef dat toevallig voorhanden was op het moment van creatie bewaarde ik maar een fractie. Allemaal vingeroefeningen, dacht ik dan bij mezelf, en zo is het. Of, om met Jan Kuijper te spreken, in gesprek met Jessica Voeten in NRC Handelsblad: "Het sonnet is eigenlijk een kunstgreep waardoor de écriture automatique op gang komt."

Hier en daar verscheen er een sonnet van mijn hand, zonder de diepe behoefte om ze bij elkaar te zetten in een bundel. Dat er nu dan toch zeer onlangs een bundeltje van me is uitgekomen met als titel Sonnetten en als ondertitel Het water rimpelt over duizend dingen - komt doordat ik werk aan een boek over mijn afscheid van het Binnenhof en daarvoor op zoek ging naar een platform. Zo kwam ik uit bij Brave New Books, en om dat eens uit te proberen zette ik mijn eerste bundel sonnetten in elkaar die nu dan met ISBN en al is verschenen en verkrijgbaar is via mijn auteurspagina en via de boekwinkel. Er zijn in de korte tijd na verschijning zelfs al aardig wat exemplaren van verkocht, zoals ik kan zien onder Mijn boeken / Verkoopresultaten. 

Handig, deze combinatie waardoor je overzicht hebt en als auteur tevens je eigen uitgever bent; dat is precies wat mij voor ogen stond, nadat ik zelf jaren actief was als redacteur en als uitgever van mijn eigen uitgeverij, in een tijd dat je eerst altijd een flink aantal exemplaren moest laten drukken die dan in dozen werden afgeleverd waar ze beetje bij beetje uit gingen naar de betalende lezer en de boekhandel. De tijden zijn veranderd. Ik ben weer terug bij het sonnet en bij de diepe voldoening van het schrijven, verrijkt door de mogelijkheid van directe publicatie. Dat smaakt naar meer!

Eelco van der Waals - SONNETTEN - Het water rimpelt over duizend dingen - Brave New Books, 2022, € 12,50.

Mijn afscheid komt steeds dichterbij

Morgen is het Valentijnsdag 2022 en het begin van week 7. Een blik op de kalender leert dat het zomerreces van de Tweede Kamer waar ik werk aan het eind van week 27 begint, op vrijdag 8 juli. Nog 20 weken te gaan dus tot het zomerreces. Ik ga op 25 september met pensioen en neem de weken na het zomerreces vrij. Per saldo werk ik vanaf morgen dan ook nog maar 20 weken - plus de tijd die we in het zomerreces worden ingezet voor Kamerwerk. Mijn afscheid van het Binnenhof komt dus steeds dichterbij.

Het Binnenhof heb ik in de jaren dat ik er vanaf 1975 heb rondgelopen verbeeld in tekeningen en bezongen in gedichten. Het naderende afscheid stimuleert me om nieuwe gedichten te schrijven en nieuwe tekeningen te maken met een blik door mijn oogharen op het Binnenhof.

Hieronder een versje dat ik in 2012 in één keer opschreef onder een tekeningetje dat ik er maakte in de Oude Zaal waar ik zoveel kostbare herinneringen heb liggen. 

Terug

Tijd en ruimte vallen samen -
Deze mooie Oude Zaal
Eeuwen gingen, mensen kwamen
Het gebeurde allemaal
In het daglicht dat van boven
Door de glazen koepel schijnt

Bijna zou je gaan geloven
Dat de tijd hier nooit verdwijnt. 

Eelco van  der Waals

9 februari

9 februari, geboortedag (1925) van mijn vader. Natuurlijk kocht ik vandaag dit boek, "De Indische doofpot - Waarom Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië nooit zijn vervolgd". Wat hééft mijn vader gelijk gekregen toen hij als jonge man weigerde daar te gaan vechten en daar als niet-erkend dienstweigeraar 3 jaar voor achter de tralies ging. Voor het boek dat ik over hem ga schrijven bevat deze brisante studie bruikbare aanknopingspunten die mijn vader met terugwerkende kracht aan de goede kant van de geschiedenis plaatsen. Ik ga het door zijn ogen lezen als zijn trotse en liefhebbende zoon. ♡ 

Poging of besluit

Vandaag kwam ik deze notitie tegen die ik in 2011 schreef:

"Morgen laatste bijeenkomst in het kader van de training Pakje Kans! die mijn werkgever heeft aangeboden om te stoppen met roken. Ik dank trainster Marianne Haverkamp van Stivoro en mijn medecursisten, want ik had het allemaal niet willen missen. Wat een verschil tussen een POGING en een BESLUIT om te stoppen, en wat een opluchting!"

Ik was daarvoor al 24 keer gestopt met roken en evenzovele keren weer begonnen, altijd cold turkey en meestal omdat ik er opeens geen zin meer in had, halverwege een sigaret die me plotseling helemaal niet meer smaakte. Tot die keer in 2011 dat de Tweede Kamer waar ik werk de medewerkers een antirookcursus aanbood. Onwennig zaten we met ons elven bij elkaar in een vergaderzaaltje van de Kamer en vertelden we waarom we wilden stoppen met roken en wat we daar eerder aan gedaan of geprobeerd hadden.

Trainster Marianne Haverkamp leende me tegen het eind van de cursus een boekje uit, De verslaving voorbij, van Jan Geurtz, dat ik ging lezen. Eén zinsnede daaruit trok me over de streep: dat een poging om te stoppen halfhartig is totdat je het besluit neemt om het niet meer te doen. Pas dan bén je gestopt, terwijl al die pogingen je worden ingefluisterd door de roker in je binnenste die helemaal niet wil dat je stopt en je verslaving niet meer nodig hebt. 

Op dat moment was het gebeurd. Dat is nu al 11 jaar geleden, waarin het roken volledig uit mijn systeem verdwenen is en ik er helemaal geen last van heb als anderen om me heen dat wel doen.

Gedichtendag in de Tweede Kamer

Vorige week donderdag - 27 januari 2022 - was het weer Gedichtendag, zoals elke laatste donderdag van januari sinds 2000 in Nederland en Vlaanderen. En traditiegetrouw opent de voorzitter van de Tweede Kamer op die dag de plenaire vergadering van de Kamer met het voorlezen van een gedicht. Zoals hieronder, uit de Handelingen van 31 januari 2019, toenmalig Kamervoorzitter Arib deed met het voorlezen van een kort gedichtje van Judith Herzberg:

Dit jaar was het dus al voor de 23ste keer Gedichtendag - die vanaf 2013 tevens de eerste dag is van de Poëzieweek. Van die 23 gedichtendagen waren er 16 waarop de plenaire vergadering van de Tweede Kamer werd geopend en opgeluisterd met poëzie. Uit het overzicht dat ik ervan bijhield (zie hieronder) blijkt dat dat van 2000 t/m 2012 ieder jaar gebeurde. In 2013 t/m 2017 viel er een gat, dat in 2018 en 2019 weer werd gedicht; in 2020 gebeurde het opnieuw niet maar in 2021 gelukkig weer wel. 

Daarom was ik dit jaar, 2022, waarin ik met pensioen ga en waarin de Kamer niet meer op het Binnenhof vergadert, extra hoopvol gestemd en zat ik bij het begin van de vergadering op 27 januari klaar met mijn telefooncamera om een filmpje te maken van het door de voorzitter gekozen en voorgedragen gedicht. 

Het mocht niet zo zijn, jammer en wat mij betreft een gemiste kans, zeker in deze coronatijd waarin de cultuur het moeilijk heeft.

Volgend jaar werk ik op Gedichtendag niet meer bij de Kamer. Wel blijf ik als poëzieliefhebber en dichter natuurlijk volgen welk gedicht dan zal worden voorgelezen door de voorzitter. Want in een prozaïsche werkelijkheid houdt de poëzie ons op de been.

Gedichtendag in de Tweede Kamer,
overzicht 2000-2022, samenstelling Eelco van der Waals

2000

Datum: donderdag 25 januari
Voorzitter: Van Nieuwenhoven
Dichter: Rutger Kopland
Gedicht: Oneindig veel problemen

2001

Datum: donderdag 25 januari
Voorzitter: Van Nieuwenhoven
Dichter:  Gerrit Komrij
Gedicht: Hetzelfde water

2002

Datum: donderdag 31 januari
Voorzitter: Van Nieuwenhoven
Dichter: Toon Tellegen
Gedicht: Er zijn oorlogen tussen mensen

2003

Datum: donderdag 30 januari
Tijdelijk voorzitter: Weisglas 
Dichter:  Hendrik Marsman
Gedicht: Herinnering aan Holland 

2004

Datum: donderdag 29 januari
Voorzitter: Weisglas 
Dichters / gedichten:  
- Martin Reints: Hoogtepunt van het betoog
- Frans Weisglas: Van Hummelo en Keppel tot Lichtenvoorde

2005

Datum: donderdag 27 januari
Voorzitter: Van der Staaij
Dichter:  Willem de Mérode
Gedicht: Woorden

2006

Datum: donderdag 26 januari
Voorzitter: Weisglas
Dichter:  Maria Barnas
Gedicht: Uit een

2007

Datum: donderdag 25 januari
Voorzitter: Verbeet
Dichter:  Rutger Kopland
Gedicht: XXII/ Ze wacht met oude thee en oude handen

2008

Datum: donderdag 31 januari
Voorzitter: Verbeet 
Dichter:  Mark Boog
Gedicht: Wie, geniaal...

2009

Datum: donderdag 29 januari
Voorzitter: Verbeet
Dichter:  Antjie Krog
Gedicht: overweldigd door ons 

2010

Datum: donderdag 28 januari
Voorzitter: Verbeet
Dichter:  Toon Tellegen
Gedicht: Een streep

2011

Datum: donderdag 27 januari
Voorzitter: Verbeet 
Dichter:  Remco Campert
Gedichten: - Alleen nog dit
- Poëzie is een daad

2012

Datum: donderdag 26 januari
Voorzitter: Van Beek 
Dichters / gedichten:  
- Remco Campert: Verzet begint niet met grote woorden
- Aad Nuis: Biografie

2013

Datum: donderdag 31 januari
Voorzitter: Bosma
Dichter:  -
Gedicht: -

2014

Datum: donderdag 30 januari
Voorzitter: Arib
Dichter:  -
Gedicht: -

2015

Datum: donderdag 29 januari
Voorzitter: Elias
Dichter:  -
Gedicht: -

2016

Datum: donderdag 28 januari
Voorzitter: Bosma
Dichter:  -
Gedicht: -

2017

Datum: donderdag 26 januari
Voorzitter: Neppérus
Dichter:  -
Gedicht: -

2018

Datum: donderdag 25 januari
Voorzitter: Bosma
Dichter:  Ida Gerhardt
Gedicht: Het carillon

2019

Datum: donderdag 31 januari
Voorzitter: Arib
Dichter:  Judith Herzberg
Gedicht: Ziekenbezoek

2020

Datum: donderdag 30 januari
Voorzitter: Tellegen
Dichter:  -
Gedicht: -

2021

Datum: donderdag 28 januari
Voorzitter: Arib
Dichter:  Judith Herzberg
Gedicht: Maar

2022

Datum: donderdag 27 januari
Voorzitter: Tellegen
Dichter:  -
Gedicht: -

Poëzieweek!

Het is weer Poëzieweek! Om precies te zijn is het vandaag (2/2/2022) alweer de laatste dag van dit hoogtepunt voor dichters en poëzieliefhebbers in Nederland en Vlaanderen.

Natuurlijk heb ik bij de boekhandel, nu die na de tijdelijke coronasluiting weer open is, mijn portie verse poëzie gehaald, en daarbij het poëziegeschenk Wij waren onder de betovering als gratis toetje gekregen, dat dit jaar werd geschreven door niemand minder dan Ramsey Nasr. Hij las de vele brieven van Vincent van Gogh, plaatste diens woorden in een nieuwe context en herschikte deze tot meeslepende poëzie, aldus de flaptekst van het poëziegeschenk.

De Poëzieweek gaat ieder jaar van start op Gedichtendag, de laatste donderdag van januari. Natuurlijk denk ik meteen terug aan Gedichtendag 2013, 31 januari van dat jaar, waarop toenmalig wethouder van Onderwijs van Den Haag Ingrid van Engelshoven het Sonnet voor 456 letters van diezelfde Ramsey Nasr onthulde in de Haagse Bibliotheek aan het Spui. Het was daar aangebracht op initiatief van de Haagse Poëzieroute waar ik nauw bij  betrokken was, in eveneens nauwe samenwerking met Charles Noordam, toen directeur van de Haagse Bibliotheek. Nasr schreef het op Gedichtendag 2012 voor de bibliotheken waaraan hij het opdroeg.

De onthulling van zijn sonnet vond plaats op de dag dat Ramsey Nasr als Dichter des Vaderlands werd opgevolgd door Anne Vegter, die op haar beurt weer is opgevolgd door Ester Naomi Perquin, Tsead Bruinja en Lieke Marsman. Want Dichter des Vaderlands ben je voor één jaar, tot aan de volgende Gedichtendag. De voorgangers  van Ramsey Nasr waren Gerrit Komrij, Simon Vinkenoog en Driek van Wissen.

Maar nu is het dus weer (en nog) Poëzieweek, en net als in 2013 staat Ramsey Nasr centraal. Hieronder als eerbetoon en herinnering nogmaals zijn prachtige gedicht. 

Sonnet voor 456 letters

En hier gebeurt het allemaal: vanbinnen
liggen de zinnen doodstil ingeklapt
als chromosomen, diep onder mijn kaft.
Ze wachten op een oog om te beginnen.

U leest – en loom weet zich een vers te ontspinnen.
Het was een val, u bent erin getrapt.
Geen geld of eeuwigheid wordt u verschaft.
Hooguit een ander heeft hier bij te winnen.

Andermans letters kapen uw gedachten:
mijn minutieus verzonnen DNA
Heeft uit het niets al wat bestaat onttroond.

Mijn lichaam fonkelt op geroofde krachten.
Voel hoe ik groei en blakend openga.
Wie leest, wordt door het leven zelf bewoond.

Ramsey Nasr

--

Foto: wethouder van Onderwijs Ingrid van Engelshoven onthult het Sonnet voor 456 letters van Ramsey Nasr in de Centrale Bibliotheek van Den Haag. Foto: Maurits Burgers.