Labyrint

Samen met Frans en Truus van der Veld neem ik deel aan de jaarlijkse ledenexpositie van de Haagse Kunstkring DuO's, van 2 juli t/m 24 augustus 2025 in alle zalen. 

Denneweg 64, 2514 CJ Den Haag

Opening: zaterdag 5 juli 16.00 uur
Openingstijden galerie: wo t/m vr 12.00 -17.00 uur, za en zo 13.00 - 17.00 uur

https://haagsekunstkring.nl/activiteiten/duos/

Een zoektocht naar de kern

In samenwerking met dichter Eelco van der Waals maken Frans en Truus van der Veld de kijker door middel van een rechthoekig labyrint deelgenoot in beeld en geschrift van de fascinerende wereld van het labyrint. De paden verbeelden verwarring en moeilijkheden. Met pendelachtige bewegingen volgen we het pad naar het centrum en weer terug. Van bovenaf gezien is het ordelijk en een georganiseerde chaos. Bij paden omzoomd met hoge hekken neemt de twijfel om eruit te komen toe.

--

Labyrint

Een punt in de tijd is een stip in de ruimte waar stappen beginnen op weg naar de kern

Elke voetstap een daad van mind over matter die zintuigen stuurt in het schakelstation

In schijnbare eenvoud  miljarden neuronen doen elke seconde hun wervelend werk 

Zo vallen de dingen hier ongemerkt samen in woordeloos weten en maken je sterk

Vanaf je geboorte die lijn door dit leven waarlangs je leert lopen en punten verbindt

Met zoeken en tasten met vallen en opstaan tot altijd weer hopen en zien wat je vindt

De gang naar de eenheid de hang naar de veelheid het grote ontdekken het oog van een kind

Zo vloeiend de ronding die leidt naar de verte in iedere hartslag met iedere tred

Bereik je de kern ontdek je het wezen om spelend te lezen de eeuwige wet

Eelco van der Waals

Wondere stilte in vroegen morgen

In een oud schrift uit de nalatenschap van mijn moeder vind ik gedichten van mijn Oma in haar handschrift, die ze schreef en dateerde in 1916. Ik ben ontroerd en onder de indruk. En ik realiseer me eens te meer dat ik ook in dit opzicht op de schouders van mijn ouders en voorouders sta. Een dichtersfamilie verbonden door het woord.

--

Wondere stilte in vroegen morgen
Het land nog in neevlen gehuld
De zon half achter sluiers verborgen
De lucht met vage geluiden vervuld.

Zo ijl is de lucht, nog zo zuiver
'k Voel me zo licht als in droom
Iets komt over me, als een huiver ..
Van stillen eerbiedigen schroom.

Dan langzaam stijgt hoger de zonne
De nevel verdwijnt voor het licht
De dag heeft de nacht weer verwonnen
Het duister voor 't morgenrood zwicht.

Zo zal eens de eeuwige morgen
De wereld bevrijden van 't kwaad
Zodat over al onze zorgen
Een lichtende zonne opgaat.

Willy Swarts
30 Juli 1916

Echte liefde

Brief van mijn overgrootvader, London, 1882

(Ook) van je familie moet je het hebben. Een tijd geleden kwam de prachtbrief weer te voorschijn die mijn overgrootvader Oene Swarts vanuit Londen aan zijn geliefde (Dirkje Schaaf) in Amsterdam schreef en waarin hij haar zijn liefde bekende. Nog mooier wordt deze brief als je bedenkt dat Oene uit een weeshuis in Leeuwarden kwam en behalve in Londen ook in Parijs en op Cuba is geweest, waar hij zichzelf respectievelijk Engels, Frans en Spaans heeft geleerd. Een selfmade (gentle)man dus!

--

London den 15 Januarij 1882

Juffrouw Dirkje Amsterdam

Geachte Juffrouw,

Veroorloof mij de eer, medt aan U deeze letteren te zenden.

Door welke ik aan U wenste te kennen geefven, dat ik U lief heb.

En indien U hart nog vrij is, en dat wanneer U niet is verlooft, zoo dat ik het geluk mogt genieten van Uwe weederliefde. Dat U in het vervolg van tijd mijnne Heilliege en Wettiege Vrouw mag zijn. Dit is mijn fast en eenieg besluit. Na verloop van nog eeniege wekken kom ik weer in Amsterdam terug.

Het zal mij dan hoogst aangenaam zijn, indien ik het geluk zal mooggen genietten aan U teverovertuigen door Hartelijkke kus, en woorden van Deelneming dat ik U liefheb.

En het zal voorzeker mijn geluk voltooijen indien U mij lief heeft.

Daarom ben ik hoogst verlangent na een welwillend antwoordt van U.

Het zal mij hoogst aangenaam zijn indien U deeze letteren van mij in folkommen welstand mag ontvangen, zend ik U mijn hartelijken groette die ik liefheb. Tot een spoedig en hartelijk wederziens.

Oene Swarts
21 West Morland Street
Great Portland Place
London

--

Afbeelding: A View of Hampstead, London, 1882, John Atkinson Grimshaw, oil on board

Anjo da Guarda

Met je eigen gedachten

de heuvel af in de vroegte,

vogelgeluiden, de beek 

langs het pad, ruisend.

Druiven, olijven in de 

bocht, eucalyptus

die terugwijkt voor

een open plek, gras

met schapen, de kleine

capela met de Anjo

da Guarda, de engel die

zijn beschermende vleugels

uitspreidt over je leven.

En jij die niet gelooft

in goden maar in

engelen, houdt eerbiedig

je pas in, opent het deurtje

en legt de bloem

in je hand zachtjes neer

voor de beeltenis, bij

het prevelen van de wens 

die je vervult.

Met lichtere tred

vervolg je je pad

en je bent niet alleen.

Eelco van der Waals

Waterspiegelingen

Wanneer begon ik voor het eerst naar waterspiegelingen te kijken? Het zal rond 2014 geweest zijn, nu zo'n tien jaar geleden, afgaande op de eerste foto's die ik ervan begon te maken. Vanaf dat moment was ik verkocht en zag ik ze overal. De beweging van het water en het altijd wisselende licht dat erop valt, de veranderingen van kleur en de wisselingen in het oppervlak met hun doorkijkjes in de wereld eronder - het blijft me sinds die eerste waarneming van dit fenomeen trekken en fascineren. Rustpunt en rode draad in het watergespiegel overal is een klein tuinvijvertje waarin rust en beweging samenkomen op de vierkante (centi)meter. Zoals in het filmpje hieronder. Ik maakte er een fotoboek over en leg het nog vaak vast in levend beeld. Alles stroomt.

Het kind en ik

Ik zou een dag uit vissen,
ik voelde mij moedeloos.
Ik maakte tussen de lissen
met de hand een wak in het kroos.

Er steeg licht op van beneden
uit de zwarte spiegelgrond.
Ik zag een tuin onbetreden
en een kind dat daar stond.

Het stond aan zijn schrijftafel
te schrijven op een lei.
Het woord onder de griffel,
herkende ik, was van mij.

En toen heeft het geschreven,
zonder haast en zonder schroom,
al wat ik van mijn leven
nog ooit te schrijven droom.

En telkens als ik even
knikte dat ik het wist,
liet hij het water beven
en het werd uitgewist.

Martinus Nijhoff 

De zee, de zee ...

Gisteren was ik met Angèle bij de opening van de ledenpresentatie 'De zee, de zee…’ in de Haagse Kunstkring. Wat een prachtig, levend en onvergankelijk thema voor onze (enige) grote stad aan zee, en dan ook nog in de zomer, het seizoen om naar zee te gaan en langs het strand te lopen. Meesterlijk.

Zoals het affiche al vermeldt: de zee spreekt tot de verbeelding, zeker in Den Haag. De tentoonstelling geeft een rijk geschakeerd beeld van de zee, en de opening droeg daaraan bij, met de vertolking van het gedicht ‘De Mens en de Zee’ van Charles Baudelaire door Amanda Wolzak, voordracht, en David Prins, cello.

Bij de onderdompeling in mooi werk over de zee, aangename ontmoetingen en een drankje in de tuin was ik - onder meer - onder de indruk van het tweeluik in ets en aquatint van Leentje Linders, Tweeluik ‘De Zee' 1) en 2)’, 106 x 50 cm, dat ik hierbij laat zien.

Het zette meteen de toon voor dit hele weekend. Heerlijk om zo met de onvergankelijke zee te leven en zo dicht erbij, waardoor je op ieder moment van de dag of nacht op de fiets kunt stappen om de horizon te zien en de zeelucht te ruiken. Leve de zee!

XXXV.

De Zee, de Zee klotst voort in eindelooze deining,
De Zee, waarin mijn Ziel zich-zelf weerspiegeld ziet;
De Zee is als mijn Ziel in wezen en verschijning,
Zij is een levend Schoon en kent zich-zelve niet.

Zij wischt zich-zelven af in eeuwige verreining,
En wendt zich altijd òm en keert weer waar zij vliedt,
Zij drukt zich-zelven uit in duizenderlei lijning
En zingt een eeuwig-blij en eeuwig-klagend lied.

O, Zee was Ik als Gij in àl uw onbewustheid,
Dan zou ik eerst gehéél en gróót gelukkig zijn;

Dan had ik eerst geen lust naar menschlijke belustheid
Op menschelijke vreugd en menschelijke pijn;

Dan wás mijn Ziel een Zee, en hare zelfgerustheid,
Zou, wijl Zij grooter is dan Gij, nóg grooter zijn.

Willem Kloos, Verzen (1894).

Leentje Linders, Tweeluik ‘De Zee 1) en 2) ’, ets en aquatint, 106 x 50 cm

Mijn eigen garum van ansjovis

Mijn eerste zelfgemaakte garum - ofwel Romeinse vissaus - van ansjovis is na een halfjaar rijpen klaar en opgeborgen in mooie flesjes met een handgeschreven etiketje.

Ik las voor het eerst over garum bij Christian Weij in zijn boek Verrot Lekker en later uitgebreider in Noma's handboek voor fermenteren van René Redzepi en David Zilber. Voor mijn eerste proeflading toog ik naar mijn visboer op de markt voor een portie hele haring, die ik zes maanden liet fermenteren.

Na die eerste batch werd het tijd voor een vervolg: garum van fijngehakte verse ansjovis (2 kilo) met ingewanden, graten en al, ook weer volgens recept van Christian Weij op blz. 291 van zijn meesterlijke boek Verrot Lekker. Die deed ik in twee weckpotten; de grootste om een jaar te laten rijpen, de kleinere een halfjaar. 

De garum in de kleinste weckpot heeft nu een halfjaar staan rijpen en is helemaal vloeibaar geworden, met een zachte visgeur. Gisteravond heb ik de inhoud gezeefd en gefilterd tot die helder werd en in 14 kleine flesjes gedaan. De grotere pot laat ik nog een halfjaar verder fermenteren. Garum is een heerlijke smaakmaker, het geeft een gevoel van intense voldoening om die zelf te maken - met vis, zout, tijd en geduld als ingrediënten zoals ik hier al eerder schreef.

Morgen ga ik op de markt weer naar mijn visboer en geef ik hem een klein proefflesje met deze zelfgemaakte garum, en bestel ik meteen weer een flinke lading verse ansjovis. 

Op de foto: drie maten flesjes met mijn garum van verse ansjovis op het aanrecht. Het leven is goed.

Bibo

Opruimen heeft zo zijn voordelen. In oude tekenboekjes kom ik schetsen tegen waarbij de hele omgeving en het hele verhaal weer naar voren komen. Zoals bij dit snelle potloodschetsje dat ik maakte in de botenloods van Bibo aan de Nieuwe Meer in Amsterdam waar mijn zestienkwadraat elk jaar in de winterstalling lag (of stond, op houten bokken tussen de andere boten). Alles rook er naar hout en teer, en de tijd stond er even stil voor mij en de anderen die daar met en tussen de boten bezig waren. Door de geopende schuifdeuren van de loods zien we het schetsmatig weergegeven water van de Nieuwe Meer met de groene oevers erachter. De rails waarover de boten naar binnen en naar buiten werden gerold op een lorry liepen tot in het meer. Naast het plaatje lees ik - in hetzelfde potlood als waarmee ik dit schetsje maakte - de aanzet voor een gedicht, dat met de tussenliggende tijd tussen toen en nu vraagt om afgemaakt te worden. Mijn zestienkwadraat - de Zwaluw - is er niet meer, maar de beelden blijven en vernieuwen zich. Tijd blijft een wonder zo lang we die beleven.

Doel en middelen

Op 12 december 1948 schrijft mijn vader als niet erkend dienstweigeraar in zijn gevangeniscahier over Doel en middelen. Onderaan pagina 55 van dit cahier dat hij in de gevangenis van Zutphen vulde met zijn overdenkingen schrijft hij deze alinea waarin hij ontvouwt wat hij voor zich ziet en hoe:

"De practijk moet uiteindelijk gelijk worden aan de theorie, want dan - en niet eerder - is het ideaal werkelijkheid geworden. Het enige, wat er dan te doen staat is: die practijk reeds NU, vandaag, zo ideaal mogelijk te maken. Niet wachten op een verre toekomst voor de realisatie, neen: NU doen!"

Rot

Rond 2017 begon ik met fermenteren. Aan de hand van Christian Weij en zijn boek Verrot Lekker betrad ik een wereld vol oude kennis, lekkere recepten en gezondheid door de aanstekelijke manier waarop Christian zijn boodschap weet over te brengen. Na zijn tweede boek Verrot Gezond kreeg ik de smaak goed te pakken en vulde mijn plankje met fermenteerboeken zich gestaag: Adam Elabd en zijn Fermenteren stap voor stap, Sandor Katz met zijn Wild Fermentation, Petra Casparek met Inmaken & fermenteren en René Redzepi en David Zilber met hun meesterlijke Noma's handboek voor fermenteren. 

Natuurlijk begon ik met zuurkool als klassieker, daarna ging ik recepten uitproberen voor gefermenteerde dranken, sauzen, zuurdesembrood, boter en meer, om vervolgens vis (vlees laat ik rusten) aan een onderzoek te onderwerpen. Mijn Romeinse garum van ansjovis - de lekkerste vissaus van de wereld - gaat volgende week in kleine flesjes.

Al die tijd zag ik regelmatig de naam voorbijkomen van Meneer Wateetons en diens boek Over Rot, dat ik ook weleens heb doorgebladerd maar altijd weer teruglegde of -zette. Pas deze week heb ik mezelf versie 2.0 cadeau gedaan, en nu ik het aan het doorlezen ben voelt het als een verrijking en aanvulling van wat ik de afgelopen jaren aan fermenteerkennis heb opgedaan. Veel achtergrondkennis, een goede theoretische onderbouwing van de gezondheidswinst die gefermenteerd voedsel merkbaar oplevert, en een handzaam overzicht van fermentaties uit de hele wereld. 

Het nieuwe fermenteerseizoen staat weer bijna voor de deur. Ik loop me alweer warm tussen de pagina's van Over Rot 2.0 - van Amazake tot Zymase. 

Pruimenjam

De natuur houdt ons ieder jaar een spiegel voor, en helemaal duidelijk is dat bij de veranderende aanblik van de pruimenboom. Hoeveel bloesems zitten er nu weer in - en hoeveel fruit is er te verwachten? Vanaf het voorjaar houden deze en vergelijkbare vragen me telkens weer bezig. Hoeveel bijen vliegen er rond en wat zullen ze nu weer bestuiven? En als de eerste vruchten zichtbaar zijn - hoe lang blijven de halsbandparkieten nog weg, die veel van de pruimen aanvreten en ze daarna op het gras onder de boom laten vallen? 

Ook dit jaar was dat niet anders. Vanaf de eerste pruimenbloesem via de oogst op een blauw bord tot aan het uiteindelijke resultaat, de zelfgemaakte pruimenjam in glazen potten met een handgeschreven etiket, krijgt de tijd betekenis in de beelden van het pruimenseizoen.

Zoals hieronder in drie variaties van eigen hand: (1) schets van de pruimenbloesem op mijn telefoon met de app ArtRage, (2) oogst van gele pruimen in een blauw bord op een houten tafel buiten, balpen en aquarelpotlood op papier in mijn tekenboekje, en (3) de verse pruimenjam van dit jaar - Gele pruimenjam met gember, kaneel en port. Het leven is goed.