Wanneer is iets genoeg? Wanneer moet en kún je genoegen nemen met wat je wordt aangeboden? Het antwoord is wat mij betreft simpel op de laatste vraag, namelijk: wanneer meer er niet in zit. Genoegdoening is het woord wanneer het uiterste is gedaan wat de omstandigheden toelaten.
Volgens het synoniemenwoordenboek dekt het woord genoegdoening een scala aan betekenissen, uiteenlopend van bevrediging, compensatie, eerherstel, excuus, loon, revanche, satisficatie, schadeloosstelling en teruggave tot vergelding en van vergoeding en verontschuldiging tot voldoening. De hierboven genoemde tegemoetkoming voeg ik zelf toe aan deze opsomming.
Deze inleiding had ik nodig om de nuance te schetsen in een persoonlijke kwestie. Mijn vader weigerde in 1946 militaire dienst, kwam daardoor in 1947 na een veroordeling door de krijgsraad lang (3 jaar!) in de gevangenis en kwam in 2023, 76 jaar later, opeens postuum in aanmerking voor een verificatieonderzoek in het kader van de door het kabinet-Rutte IV geboden mogelijkheid eerherstel te krijgen voor dienst- en bevelweigeraars uit de jaren 1945-1950.
Na een uitgebreid onderzoek door het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), dat de (gevangenis)dagboeken van mijn vader bestudeerde die ik voor dat doel beschikbaar had gesteld, nam de scheidend minister van Defensie, Kajsa Ollongren, in haar laatste week in functie een beslissing, waarvan ze mij als zoon van mijn vader op de hoogte bracht in een persoonlijke, zogeheten blauwe brief, gedateerd 28 juni 2024 - haar laatste dag in functie voordat na dit weekend het nieuwe kabinet op 2 juli aantreedt. Op diezelfde dag stuurde ze een brief aan de Tweede Kamer. *)1
In haar brief aan mij biedt de minister excuses aan voor de hardvochtige behandeling die mijn vader gedurende zijn dienstweigering en gevangenschap heeft moeten ondergaan en voelt zij mee met het hierdoor bij hem, mij en andere naasten veroorzaakte leed.
Deze excuses en de toonzetting van haar brief en het daarbij gevoegde verificatieonderzoek doen mij en mijn zusje goed. Onze vader († 2005) en moeder († 2013) kunnen het niet meer meemaken, en natuurlijk is een officieel eerherstel in de vorm van een volledige rehabilitatie ook voor ons het ultimum om recht te doen aan de principiële houding van onze dappere vader, die altijd achter zijn weigering is blijven staan en op wie wij altijd trots zijn geweest en gebleven. Hij stond aan de juiste kant van de geschiedenis toen hij op 22-jarige leeftijd voor zijn overtuiging en zijn geweten koos en daarvan de bittere consequenties aanvaardde.
Dat ultimum zat er op dit moment niet in, vanwege het door de regering geformuleerde criterium "dat we degenen voor wie geldt dat ze vanwege kennis van het extreme geweld dat in de koloniale oorlog werd toegepast, dienst of bevel hebben geweigerd, dat eerherstel en die rehabilitatie graag willen geven." *)2
Ook het NIMH heeft in de 19 pagina's dikke Onderzoeksnotitie verzoek om rehabilitatie van de heer Koos van der Waals van februari 2024 niet kunnen aantonen dat mijn vader ten tijde van zijn weigering feitelijk kennis droeg van extreem geweld in voormalig Nederlands-Indië.
De tekening die hij op 29 juli 1947 in zijn gevangeniscahier maakte van een brandende kampong met als onderschrift 'Daar wordt wat groots verricht --- Nederland "bevrijdt" den inlander (zeker van zijn bezit en z'n leven!)' getuigt van een groot voorstellingsvermogen, diepe betrokkenheid en walging van het geweld - zoals het platbranden van bezette dorpen - dat in elke oorlog wordt gebruikt, maar is niet aan te voeren als sluitend bewijs van zijn feitelijke kennis van het extreme geweld in voormalig Nederlands-Indië als grond voor zijn dienstweigering om in aanmerking te kunnen komen voor rehabilitatie door de minister van Defensie.
Daarom aanvaard ik op dit moment de excuses die minister Ollongren op haar briefpapier aan mijn vader, aan mij en aan zijn overige naasten - nota bene op haar laatste dag in functie*)3 - heeft aangeboden en beschouw ik die als een vorm van genoegdoening, zoals ik op de dag van ontvangst desgevraagd aan de NOS *)4 liet weten.
Meer zat er in dit geval niet in; de door de juristen Stan Meuwese, Jurjen Pen en Theo de Roos in het Nederlands Juristenblad van juni 2023 bepleite amnestiewet voor Indiëweigeraars is er onder het kabinet-Rutte IV niet gekomen en is onder het komende kabinet-Schoof al evenmin te verwachten; de politieke verhoudingen in de Tweede Kamer zijn sinds de laatste verkiezingen in het nadeel van zo'n amnestiewet veranderd. Dat neemt niet weg dat ik de inzet van Meuwese, Pen en De Roos volledig ondersteun en daaraan voor zover ik kan alle medewerking geef.
Ondanks alles blijft de eer van mijn vader recht overeind en leeft hij voort in zijn daden. Deze vorm van genoegdoening is voor mij een aansporing om zijn stem te laten klinken in de publicatie over hem waar ik aan werk en waarin hij alle eer krijgt die hij verdient. Het Kamerdebat, het uitgebreide verificatieonderzoek en de excuses van de minister mogen daarin natuurlijk niet ontbreken.
Eelco van der Waals, 30 juni 2024
*)1 Brief regering 28 juni 2024 26049-122: Voortgang NIMH-verificatieonderzoeken dienst- en bevelweigeraars voormalig Nederlands-Indië
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2024Z11513&did=2024D27580
*)2 Minister Ollongren tijdens het Kamerdebat op 14 juni 2023 over het Onderzoeksprogramma Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950. Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma (D66) noemde in dit debat de casus van mijn vader en overhandigde die aan de minister. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2022-2023/93
*)3 Klasse van minister Ollongren, die hiermee haar inbreng in dit dossier op inhoudelijke en menselijke wijze afrondt en die in haar Kamerbrief van dezelfde datum een piketpaal slaat voordat haar opvolger in de nieuwe politieke verhoudingen volgende week aantreedt. Voor mij reden om haar excuusbrief tegenover de NOS te betitelen als "buitengewoon beschaafd".
*)4 Bericht op NOS Nieuws, vrijdag 28 juni 2024: Excuses voor twee dienstweigeraars Nederlands-Indië
1.jpg)
.jpg)
.jpg)
1.jpg)
.jpg){kind=link}