Terug naar de verbeelding aan de macht

In de Volkskrant van 30 januari 2023 staat een artikel van de jonge historicus Daan Krahmer dat mij uit het hart gegrepen is. Hij schrijft dat veel van de crises waar we nu mee geconfronteerd worden - van wonen tot mentale gezondheid, van de klimaatcrisis tot het leenstelsel, van armoede tot uitsluiting zoals hij ze opsomt— zich lang geleden al aandienden, in de tijd van Joop den Uyl en zijn kabinet, en onder de daaropvolgende kabinetten zijn verergerd. Daar kan ik het alleen maar mee eens zijn.

Een citaat uit het artikel: "Den Uyl was de anti-Rutte, die Nederland in de jaren zeventig confronteerde met feiten over klimaatverandering, de groeiende loonkloof, dreigende polarisatie en een aanstaande energiecrisis. Niet omdat dat verhaal populair was, maar omdat dat verhaal verteld moest worden. Voor de volwassenen van morgen."

Toevallig heb ik het kabinet-Den Uyl van heel nabij meegemaakt in de Eerste en Tweede Kamer waar ik in 1975 kwam werken als stenograaf, waardoor ik net als mijn collega's midden in de plenaire zaal zat en de debatten daar op de vierkante meter kon volgen. Ik ging op het Binnenhof werken uit politieke belangstelling. Mijn belangstelling werd tijdens die lange debatten gevoed doordat het vaak echt ergens over ging en ik met velen het gevoel had dat hier geprobeerd werd ontwikkelingen in de samenleving bij te sturen in het algemeen belang. Dat daarbij het motto was "spreiding van kennis, macht en inkomen" sprak en spreekt mij ook nu nog aan en weerspiegelde de tijdgeest.

Het kabinet zette zich - met Jan Pronk als bevlogen minister op dat gebied - in voor meer ontwikkelingssamenwerking en verbetering van de mensenrechten, en het kwam met vier hervormingsvoorstellen op sociaal-economisch gebied: de vermogensaanwasdeling, de Wet op de Ondernemingsraden, de Wet op de Investeringsrekening en de grondpolitiek.  

In de jaren na het kabinet-Den Uyl ging de slinger (weer) de andere kant op en werden de teugels in de samenleving meer overgelaten aan de wetten van de markt, die wel zou zorgen voor evenwicht en een kleinere kloof tussen rijk en arm. Dat is een illusie gebleken waar miljoenen mensen - miljarden mensen op wereldschaal - nu de wrange vruchten van plukken. De huidige recordwinst van het inmiddels niet meer Nederlandse olieconcern Shell spreekt in dit verband boekdelen.

In 1971 kreeg Den Uyl het rapport in handen van de Club van Rome, die stelde dat de naoorlogse economische groei niet eeuwig kon duren en ten koste gaat van natuur en milieu. De klimaatcrisis van onze dagen tekende zich in die jaren al af als de oliecrisis. Wie erbij is geweest weet nog dat Joop den Uyl op televisie de Nederlandse burgers toesprak en de problemen uitlegde, met argumenten en voorbeelden. "Zo bezien keert de wereld van voor de oliecrisis niet terug", is een uitspraak van Den Uyl over de distributie van benzine en de instelling van een autoloze zondag. Het zijn woorden die doorklinken tot in onze tijd, 50 jaar later. De ongelijkheid in de wereld en de klimaatcrisis hebben in al die decennia van pappen en nathouden een ernst en een omvang bereikt die niet houdbaar meer is.

Ik ben het van harte met Daan Krahmer eens: misschien moeten we - anders dan sommige leidende politici van nu stellig beweren - in Nederland wél terug naar de dagen van Joop den Uyl. Terug naar de verbeelding aan de macht. De jonge Jan Pronk van destijds muntte dit motto op 10 december 2022 als titel van zijn lezing in de Haagse Kunstkring met 10 concrete voorstellen ("10 over groen") om het einde uit te stellen en te werken aan wezenlijke hervormingen. "Dan wordt uitstel afstel. Dat is met recht de verbeelding aan de macht." 

https://sites.google.com/view/deverbeeldingaandemacht/homepage